Λίγη ιστορία αντί για επικήδειο 

για τον Ούγκο Τσάβες

Δεν ήμουν ποτέ οπαδός του Ούγκο Τσάβες και καθώς δεν μου αρέσουν οι μεταθανάτιοι ύμνοι θα μπορούσα να τον κατηγορήσω για διάφορα, τα οποία βρίσκονται όμως στην αντίθετη κατεύθυνση από όσα με λύσσα του προσάπτουν τα παπαγαλάκια της εξουσίας και σύσσωμοι οι Κροίσοι της Βενεζουέλας. Ο Τσάβες όμως ό,τι κι αν έκανε ήταν πάντα με τους «από κάτω» και οι κυβερνήσεις του βοήθησαν τους καταπιεσμένους της Βενεζουέλας (και όλης της Λατινικής Αμερικής) να αλλάξουν ζωή και συνείδηση. Δεν χρειάζεται να θεωρηθεί Μεσσίας αναληφθείς στους ουρανούς ούτε όμως και ως απλώς ένας εχθρός των εχθρών μας. Το σημαντικότερο ίσως έργο του δεν ήταν η εντυπωσιακή αναδιανομή πλούτου υπέρ των αδικημένων αλλά η συμβολή του στην προσπάθεια χειραφέτησης και αυτοδιάθεσης αυτών των κοινωνικών ομάδων που πριν  δεν είχαν καν συνείδηση ότι δικαιούνται να υπάρχουν στην κοινωνία. Ακόμα και με το θάνατό του, πρόωρο και προτού φθαρεί ο ίδιος και η εξουσία του, συμβάλλει στην αντίσταση των καταπιεσμένων της χώρας του, για τους οποίους θα μείνει πάντα ήρωας και καθοδηγητής, κάνοντας δύσκολη τη ζωή των αφεντικών ακόμα και από τον άλλον κόσμο.

Παρά τις αντίθετες απόψεις, αποδεικνύεται ιστορικά ότι μπορεί μεν η εξαθλίωση να φέρνει εξεγέρσεις όμως οι επαναστατικές αλλαγές κυοφορούνται όταν υπάρχει ελπίδα και όχι πείνα. Ίσως μάλιστα οι περισσότεροι εξεγερμένοι ονειρεύονται απλώς την επιστροφή στις παλιές καλές μέρες, ενώ λίγοι είναι οι οραματιστές του μέλλοντος. Συνήθως παλεύουν για όσα έχασαν και όχι για όσα θα κερδίσουν, τα οποία αρχίζουν να τα βλέπουν στη διαδρομή. Αξίζει τον κόπο να μελετήσουμε λίγη πρόσφατη ιστορία πριν από την εμφάνιση του Τσάβες και θα εντυπωσιαστούμε από πολλά.

Καράκας 1989

Την ίδια εποχή που τα παγκόσμια μίντια έβλεπαν τις τρομερές αντιθέσεις που γκρέμισαν τα σοσιαλιστικά κράτη της ανατολικής Ευρώπης και την ΕΣΣΔ, στο Καράκας της Βενεζουέλας πλήθη εξαθλιωμένων εξεγείρονταν κατά της νεοφιλελεύθερης καταστροφής της ζωής τους.

26 και 27 Φλεβάρη 1989: Με την αύξηση τιμής των καυσίμων οι ιδιοκτήτες λεωφορείων αποφασίζουν να αυξήσουν τα εισιτήρια. Μια γυναίκα σε μια φτωχογειτονιά αρνείται να πληρώσει και ο οδηγός την πετάει βίαια έξω. Ο κόσμος αντιδρά και αναποδογυρίζει το λεωφορείο. Είναι το πρώτο οδόφραγμα. Ακολουθούν φωτιές, λεηλασίες σούπερ μάρκετ, καταστροφές, εκατοντάδες χιλιάδες εξαθλιωμένοι καταλαμβάνουν την πόλη. Η κυβέρνηση επιβάλει στρατιωτικό νόμο (αναφέρεται ότι ένα τμήμα της αστυνομίας αρνήθηκε στην πράξη να καταστείλει απειθαρχώντας στις διαταγές των ανωτέρων τους και μάλιστα αστυνομικοί συμμετείχαν σε λεηλασίες) και το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες νεκροί. Το επίσημο νούμερο είναι 327 (αυτό παραδέχτηκε η κυβέρνηση), όμως μελέτες αναφέρουν έως και 3000 νεκρούς.  Η υπηρεσία Πληροφοριών του Στρατού μιλάει για 2227 νεκρούς από πυροβόλο όπλο και οι ξένοι ανταποκριτές ανάφεραν 1500 νεκρούς. «Ελεύθεροι σκοπευτές πυροβολούσαν όποιο κεφάλι έβγαινε σε παράθυρο» αναφέρει χαρακτηριστικά ένας αυτόπτης μάρτυρας αξιωματικός του στρατού.

Το πραξικόπημα των νεαρών αξιωματικών με επικεφαλής τον Τσάβες το 1992 εναντίον του Κάρλος Αντρές Πέρες ήθελε να είναι απάντηση σε αυτή την κατάσταση. Οι ιδιομορφίες του στρατού της Βενεζουέλας και η πολιτική οργάνωση στο εσωτερικό του (βλέπε Μάρτα Χαρνέκερ 2003) έφεραν αργότερα τα αποτελέσματα που ξέρουμε, την εκλογική νίκη του 1998 και τους αλλεπάλληλους εκλογικούς θριάμβους του … «δικτάτορα» Τσάβες που έκανε περισσότερες εκλογές και δημοψηφίσματα από πολλούς … «δημοκράτες».

Η κρίση της Βενεζουέλας

 (αν σας θυμίζει κάτι,  κάθε σύγκριση είναι δεκτή)

Η χώρα με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου πέφτει τη δεκαετία του ‘80 σε βαθιά οικονομική κρίση. Μέσα σε μόλις 3 χρόνια 1975-1978  το εξωτερικό χρέος από 6 δις σε 31 δις δολάρια ενώ η πτώση της τιμής του πετρελαίου ήταν καταλυτική (1973=29 δολ, 1986=11 δολ.) μετά το 1983, το κεφάλαιο εγκαταλείπει τη Βενεζουέλα διότι χάνει.

Το 1983 κηρύσσεται η πρώτη στάση πληρωμών εξωτερικού χρέους από την κυβέρνηση Ερέρα Καμπίνας, το 1984 η κυβέρνηση του προέδρου Χάιμε Λουσίνκσκι έφερε το πρώτο πακέτο οικονομικών μέτρων με στόχο την επαναχρηματοδότηση του εξωτερικού χρέους από το ΔΝΤ, (απελευθέρωση τιμών, αύξηση τιμής καυσίμων, μείωση κρατικών δαπανών, πάγωμα μισθών) και το 1988 γίνεται η τρίτη αναστολή πληρωμών του εξωτερικού χρέους που έφτανε τα 30 δις δολάρια.

Οι καπιταλιστές με την ομοσπονδία τους Fedecamaras (κάτι σαν Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο), απαίτησαν από την κυβέρνηση την πλήρη ανάληψη του ιδιωτικού εξωτερικού χρέους που κυμαινόταν από 8 έως 10 δις ως «προαπαιτούμενο για να αποκατασταθεί η πιστοληπτική ικανότητα της Βενεζουέλας στο εξωτερικό και να αποφευχθεί το κλείσιμο επιχειρήσεων, έλλειψη αγαθών πρώτης ανάγκης, πληθωρισμός ...»

Αμέσως η κυβέρνηση έφτιαξε ένα μηχανισμό που εξασφάλιζε διαθεσιμότητα δολαρίων σε ευνοϊκή ισοτιμία για τον ιδιωτικό τομέα (κοινή ισοτιμία 1 προς 7 μπολίβαρες, προνομιακή ισοτιμία για τους επιχειρηματίες 1 προς 4,3) Honorio Martinez, 2008

Ακόμα και ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας σκανδαλίστηκε με το φόρτωμα του ιδιωτικού χρέους στο δημόσιο γιατί σήμαινε, όπως δήλωσε, εύνοια προς όσους «έκαναν εισαγωγές, πλούτισαν και ευνοήθηκαν έπειτα από εξαγωγή κεφαλαίων». Τον επόμενο Φεβρουάριο η νέα κυβέρνηση του Ερέρα Καμπίνας τον αντικατέστησε. Ωστόσο και στη νέα κυβέρνηση εκφράστηκαν ανάλογες φωνές που εξέφραζαν τις εσωτερικές αντιθέσεις των κεφαλαιούχων και των πολιτικών εκφραστών τους και την «συναίνεση» που είχαν ισορροπηθεί από το 1958 με τη συμφωνία της Fedecamaras με τους εργατοπατέρες συνδικαλιστές και τη Συμφωνίας των δύο μεγάλων κομμάτων το 1968, που επιτεύχθηκε χάρη στα έσοδα από το πετρέλαιο.

Το Σεπτέμβριο του 1984 η κυβέρνηση Λουσίντσι «κατάφερε» να αναχρηματοδοτήσει το 94% του δημοσίου χρέους με προθεσμία ως το 1988 και έγινε δεκτή από τους διεθνείς δανειστές η ρύθμιση της ισοτιμίας για την κάλυψη και την εξυπηρέτηση του ιδιωτικού εξωτερικού χρέους.

Το ΔΝΤ υπέδειξε πακέτο μέτρων: απελευθέρωση τιμών, κατάργηση κρατικών επιδοτήσεων, περιορισμός δημόσιων δαπανών, πάγωμα μισθών, άνοδος τιμής καυσίμων και αύξηση φορολογίας.

Το Φεβρουάριο του 1984 o Λουσίντσι επέβαλε το πρώτο πακέτο μέτρων. Το Δεκέμβριο του 1986 κάνει νέα υποτίμηση και το Δεκέμβριο του 1988, ένα μήνα προτού παραδώσει στον Κάρλος Αντρές Πέρες ανακοίνωσε τη νέα αδυναμία πληρωμών εξωτερικού χρέους που έφτανε τα 30 δις δολάρια. Μέσα σε δύο χρόνια οι τιμές είχαν ανέβει 60% και το κόστος ζωής κατά 28%.

Το πακέτο μέτρων της επόμενης κυβέρνησης, του Κάρλος Αντρές Πέρες (1989) επέβαλε μεταξύ άλλων: νέα μείωση κρατικών δαπανών,  μέτρα απελευθέρωσης εμπορίου, απελευθέρωση νομισματικής ισοτιμίας, κατάργηση δασμών, ενίσχυση των ξένων επενδύσεων, ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, 100% αύξηση τιμής της βενζίνης και 30% των εισιτηρίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Οι αμοιβές των εργαζομένων (σε μισθούς) που το 1960 αποτελούσαν το 61,2% του ΑΕΠ, το 50,4% του ΑΕΠ το 1970 και το 27% το 1980, είχαν φτάσει στο 15% στα τέλη της δεκαετίας του ‘80.

Στις 28 Φεβρουαρίου 1989, στη φτωχογειτονιά Γουαρένας οι επιβάτες των αστικών συγκοινωνιών άρχισαν να καταστρέφουν τα οχήματα.

Η εξέγερση του Καράκας που έγινε γνωστή ως «καρακάσο» ή «σακουδόν» ήταν αυθόρμητη χωρίς καμία οργανωμένη υποκίνηση ούτε εκπροσώπηση. Τα συνδικάτα ήταν κυβερνητικά και δεν υπήρχαν πολιτικές οργανώσεις που να εκφράζουν εκείνο το 40% του πληθυσμού της πόλης, τους πιο φτωχούς από τα 4 εκατομμύρια που ζουν στριμωγμένοι σε λόφους που καλύπτουν μόλις το 10% της έκτασης του Καράκας.

 

Οι στρατιωτικοί μεταρρυθμιστές.

Έχουν γραφτεί πολλά και θα γραφούν ακόμα περισσότερα για το τι λογής αριστερά είναι η Μπολιβαριανή του Τσάβες, πόσο αριστερά, τι προοπτικές έχει κλπ. Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με την ιστορία.

Για τους συνωμότες της ομάδας του Τσάβες που ονομαζόταν MBR 200 (Μπολιβαριανό Επαναστατικό Κίνημα 200)  η εξέγερση του ‘89 ήταν ένα σοκ γιατί βρέθηκαν ταυτόχρονα σύμμαχοι και αντίπαλοι του εξεγερμένου πλήθους, όπως ο αδερφός του δολοφονημένου συντρόφου του Τσάβες Λουίς Φελίπε Ακόστα Κάρλες (σημερινός στρατηγός) ή ο υπολοχαγός Χεσούς Μανουέλ Ζαμπράνο Μάτα που αφηγείται πώς «έβαλε σε σειρά» τον κόσμο για να λεηλατήσει «με τάξη» ένα εμπορικό κέντρο, αντί να τους διαλύσει βίαια όπως τον έστειλαν να κάνει, ώστε ο κόσμος να παίρνει τρόφιμα και άλλα απαραίτητα χωρίς καταστροφές! (Χαρνέκερ, 2003)

Τα μετέπειτα γεγονότα είναι γνωστά: αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από τον Τσάβες το ‘92 κατά του Αντρές Πέρες, έπειτα εμφάνισή του για δύο λεπτά στην τηλεόραση που καλεί σε παράδοση των όπλων «προς το παρόν»! όμως,  και κερδίζει τη λαϊκή συμπάθεια, έπειτα φυλακή, αποφυλάκιση και συντριπτική νίκη στις εκλογές του 1998. Από τότε κι έπειτα, και μέσα σε 13 χρόνια, έγιναν πέντε δημοψηφίσματα, τέσσερις προεδρικές εκλογές, πέντε βουλευτικές και πέντε περιφερειακές εκλογές. Επιπλέον ηττήθηκε η απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Τσάβες το 2002 που είχε την υποστήριξη όλης της διεθνούς μαφίας των νεοφιλελεύθερων , από τον Αθνάρ μέχρι την Κοντολίζα Ράις. Πρόκειται πράγματι για έναν πολύ ιδιόμορφο «δικτάτορα» αλλά και στρατιωτικό. Και φυσικά η «δικτατορία» του Τσάβες δεν έστειλε ποτέ κανέναν εξορία, δεν έκανε βασανιστήρια ούτε σε αστυνομικά τμήματα ούτε πουθενά, δεν πετούσε από αεροπλάνα τους πολιτικούς αντιφρονούντες, ούτε απαγόρευσε κανένα πολιτικό κόμμα ή συνδικάτο. Μάλιστα έδωσε αμνηστία στους πραξικοπηματίες που προσπάθησαν να τον ανατρέψουν το 2002.

Ο στρατός της Βενεζουέλας αποτελεί αντικείμενο αναλύσεων λόγω των ιδιαιτεροτήτων του της ιστορίας του που έδωσε φαινόμενα ανάλογα, όχι όμοια, με την επανάσταση των γαρυφάλλων της Πορτογαλίας το ‘73. Στρατιωτικοί εισέρχονται στην πολιτική εξουσία όχι για να περιορίσουν τη δημοκρατία αλλά για να τη διευρύνουν.

Ο στρατός της Βενεζουέλας ήταν ένα σχολείο στον εθνικισμό του Σιμόν Μπολίβαρ που παρείχε μόρφωση πανεπιστημιακού επιπέδου δίχως ταξικές διακρίσεις σε κοινωνικές ομάδες που δεν είχαν ποτέ πρόσβαση ούτε σε σχολείο, ούτε σε γιατρό, ούτε καν σε κρεβάτι και στέγη. Μέσω των στρατιωτικών κυβερνήσεων της δεκαετίας του πενήντα οι άνθρωποι αυτοί έρχονταν σε επαφή με την οικονομική ελίτ, ενώ ταυτοχρόνως οι οργανώσεις ένοπλης αντίστασης και οι αντάρτες μπορούσαν εύκολα να εισχωρήσουν στον κυβερνητικό στρατό. Τη δεκαετία του εβδομήντα τα στρατόπεδα της Βενεζουέλας έβραζαν από πολιτικές ομάδες, συζητήσεις και συνομωσίες κατά του πολιτικού συστήματος, τόσο που δεν είχαν και πολλά να ζηλέψουν από πανεπιστημιακά αμφιθέατρα άλλων χωρών! (Λόπες Μάγια, 2003)

Το MBR 200  και ο υπολοχαγός Τσάβες από το 1983 επιδίωξε συμμαχία με αριστερές οργανώσεις πολιτών και έκανε επαφές με το MAS (Κίνημα για το Σοσιαλισμό), to LCR (Υπόθεση R), που προήλθαν από διάσπαση του ΚΚ Βενεζουέλας. Ηγέτες οργανώσεων της αριστεράς, διανοούμενοι και ακτιβιστές συνεργάστηκαν με τους στρατιωτικούς και αργότερα συμμετείχαν στις κυβερνήσεις.

Παρά τις διασπάσεις, τις διαφωνίες και τα πισωγυρίσματα, παρ’ όλη τη διαφορά απόψεων για το ρόλο της «πρωτοπορίας» και το ποια είναι αυτή, είναι αξιοθαύμαστη η σχέση του κόμματος και των κυβερνήσεων Τσάβες με τις μάζες καθώς και οι δημοκρατικοί θεσμοί που προώθησαν.

Επιπλέον, είναι τρομερά άδικο να παραβλέπουμε τα κοινωνικά επιτεύγματα της «δεκαετίας Τσάβες», τον αλφαβητισμό, τις παροχές υγείας, τις δημόσιες συγκοινωνίες, τη μέριμνα για λαϊκή στέγη και για τις φτωχογειτονιές, την υποστήριξη σε πειράματα οικονομικής αυτοδιαχείρισης, την υποστήριξη των αντικαπιταλιστικών δυνάμεων σε όλη τη Λατινική Αμερική, τη βοήθεια στη ρημαγμένη Αϊτή και στη Βολιβία, μέχρι και στις … ΗΠΑ μετά τον τυφώνα Κατρίνα και στο Μπρονξ.

Οι κυβερνήσεις Τσάβες μπορεί να μην απάλλαξαν τη μειονοτική ελίτ  των πλουσίων από το άχθος της ιδιοκτησίας και του ελέγχου των μέσων παραγωγής του πλούτου, ούτε παρέδωσαν στην πλειονότητα της μάζας πλήρη δικαιώματα αυτοδιάθεσης, όμως στέρησαν από τους καπιταλιστές το εργαλείο του κράτους ως μέσου συνεχούς αύξησης του ποσοστού κέρδους τους σε βάρος των πολλών.

Δεν θα ξεμπερδέψουν εύκολα με την κληρονομιά που αφήνει πίσω του όσοι πολέμησαν τον Τσάβες με λύσσα.

Κρίτων Ηλιόπουλος 7/3/2013

Μικρή Βιβλιογραφία στα Ισπανικά

Margarita Lopez Maya, Venezuela ascenso y gobierno de Hugo Chavez y sus fuerzas bolivarianas, Bogota 2008

Marta Harneker, Militares junto al pueblo, Editores Vadell Hermanos, Caracas, 2003

José Honorio Martínez, Universidad Nacional Autónoma de México, CAUSAS E INTERPRETACIONES DEL CARACAZO, HAOL no 16, Marzo 2008, Mexico.

(BINTEO αγγλικά) Joel Linares on Venezuela's 1989 'Caracazo' Uprising Against Neoliberalism http://www.youtube.com/watch?v=uDZNNPvBsRM