O Sergio Bispo είναι 50 χρόνων και απόφοιτος δευτέρας δημοτικού. Γεννήθηκε και
μεγάλωσε κοντά σ’ ένα σκουπιδότοπο στα Βορειοδυτικά της Βραζιλίας, όπου οι γονείς
του και τα αδέρφια του διάλεγαν αντικείμενα για ανακύκλωση και για να φάνε. Εκεί
είδε ένα αδερφάκι του να πεθαίνει όταν θάφτηκε από τόνους σκουπιδιών που άδειαζε
το φορτηγό πάνω του την ώρα που κοιμόταν. Θυμάται τι έτρωγε μέσα από τα
σκουπίδια. Το 1989 ήρθε στο Σάο Πάουλο με οτοστόπ. Θυμάται ένα ταξίδι διάρκειας
90 ημερών στο οποίο τρέφονταν με τα αποφάγια στους σταθμούς και με φρούτα του
δάσους. Θυμάται ακόμα ότι όταν έφαγε για πρώτη φορά φαγητό ύστερα από δέκα μέρες
πείνας, λιποθύμησε. Στο Σάο Πάουλο έφτιαξε καροτσάκι και άρχισε να μαζεύει
ανακυκλώσιμο υλικό στους δρόμους. Θυμάται τα χρόνια που κοιμόταν στο δρόμο,
κάτω από γέφυρες, μέσα σε πάρκα. Παντρεύτηκε, χώρισε, έχει τρία παιδιά.
Ο Μπίσπο (Επίσκοπος), όπως τον φωνάζουν όλοι, είναι ένας από τους ηγέτες και
ιδρυτές του βραζιλιάνικου Κινήματος Εργαζομένων στα Ανακυκλώσιμα Υλικά.
(MNCR) που ιδρύθηκε το 1999 συγκεντρώνοντας σκόρπιες οργανώσεις, για να
διεκδικήσει την αναγνώριση του επαγγέλματος από την πολιτεία, τη διεκδίκηση των
δικαιωμάτων που προκύπτουν από την μεγάλη κοινωνική προσφορά του έργου τους.
Ο Μπίσπο, είκοσι χρόνια τραβάει το βαρύ ξύλινο καρότσι του στις λεωφόρους της
μεγαλούπολης. Τώρα συμμετέχει σ’ έναν αυτοδιαχειριζόμενο συνεταιρισμό
ανακυκλωτών, Cooper Glicerio, ο οποίος έχει πρόσφατα αποκτήσει νομική και
φορολογική υπόσταση, καθώς και χώρο για τη διαλογή κάτω από μεγάλες
υπερυψωμένες οδικές γέφυρες στο κέντρο της πόλης, σε μια περιοχή που εργάζονται οι
2000 περίπου από τους 20.000 εργάτες που πραγματοποιούν το 95% της ανακύκλωσης
των σκουπιδιών της πόλης, τροφοδοτώντας με άφθονο υλικό μεγάλα μονοπώλια
χαρτιού, γυαλιού, μετάλλου και πλαστικού.

Ακολουθήσαμε τον Μπίσπο σ’ ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής του στην πόλη και
κουβεντιάσαμε μαζί του για τις διεκδικήσεις του κλάδου και τα προβλήματά τους. Ήταν
τραυματισμένος στο πρόσωπο. Την προηγούμενη νύχτα, 'άγνωστοι' μπήκαν στο σπίτι
του τον απείλησαν και τον χτύπησαν. Είχε περάσει τη νύχτα στο νοσοκομείο και στην
αστυνομία. Δεν είναι απλό πράγμα να είσαι ασυμβίβαστος συνδικαλιστής στη Βραζιλία.
Ωστόσο δεν μπορεί να σταματήσει να δουλεύει και ύστερα από μια τέτοια νύχτα, όλη
την επόμενη μέρα είναι στο δρόμο με το καροτσάκι.
Έπειτα επισκεφτήκαμε το χώρο διαλογής του συνεταιρισμού και μιλήσαμε με αρκετούς
εργαζόμενους από το σύνολο 35 μελών (17 γυναίκες και 18 άντρες). Για ένα χώρο
γεμάτο σκουπίδια, είναι εντυπωσιακή η τάξη και η καθαριότητα. Υπάρχουν οι χώροι
για γραφεία, η κουζίνα με το ζεστό καφέ, οι πίνακες ανακοινώσεων με έσοδα, έξοδα, με
τις ‘αγγαρείες’. Ακόμα και ‘χρονόμετρο’ με κάρτες παρουσίας. Ο Μπίσπο γελάει όταν
μου το δείχνει. «Το βρήκαμε στα σκουπίδια κι αυτό». Μας εξηγεί ότι είναι
‘διακοσμητικό’, στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν αυστηρά ωράρια.
Το πρώτο πράγμα που θα πει ο Μπίσπο είναι για την ανάγκη αναγνώρισης του
επαγγέλματος και της κοινωνικής προσφοράς του.
Η πρώτη δημοτική αρχή που αντιμετώπισε τους συλλέκτες όχι σαν περιθωριακούς και
εγκληματίες ήταν του Εργατικού Κόμματος ΡΤ (1989-1992, Luiza Erundina). Ωστόσο,
ακόμα αντιμετωπίζουν μεγάλη προκατάληψη από την εξουσία αλλά και τον υπόλοιπο
πληθυσμό. Η δεξιά πολιτική της τωρινής δημοτικής αρχής θέλει να δώσει όλο το
παραγόμενο κέρδος από την ανακύκλωση σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, αφαιρώντας
από τους εργαζόμενους αυτή την πηγή εισοδήματος. Έφτασε μάλιστα να απαγορεύσει
την κυκλοφορία ‘ζωήλατων οχημάτων’ στους δρόμους. Με αυτό το διάταγμα εξαπέλυσε
μεγάλη καταστολή και η αστυνομία κατάσχεσε και κατέστρεψε πολλά καροτσάκια
ανακυκλωτών. Με τις αντιδράσεις του κινήματος μπήκε ένα φρένο στην καταστολή και
οι πλανόδιοι ανακυκλωτές κέρδισαν τουλάχιστον το δικαίωμά τους να κυκλοφορούν
στην πόλη.
«Πρέπει όλος ο κόσμος να καταλάβει ότι δεν είμαστε ούτε κλέφτες, ούτε αλκοολικοί,
ούτε αλήτες. Δεν είμαστε ζητιάνοι, ούτε και φουκαράδες που θέλουμε λύπηση,
συμπόνια, ελεημοσύνη. Είμαστε εργαζόμενοι, μ’ αυτό τον τρόπο βγάζουμε το ψωμί
για την οικογένειά μας και ταυτόχρονα προσφέρουμε στο κοινωνικό σύνολο.»
Πότε φτιάξατε το συνεταιρισμό;
Πριν από έξι χρόνια. Παλιότερα εδώ υπήρχε μια ομάδα που υποστηριζόταν από τη
Recifran, μια οργάνωση Φραγκισκανών που βοηθούσε τους συλλέκτες
ανακυκλώσιμων υλικών να οργανωθούν.
Δουλεύουμε κυρίως στο κέντρο της πόλης, στη Μοόκα, Καμπουσί κλπ (συνοικίες
κοντά στο κέντρο). Τον περασμένο μήνα συγκεντρώσαμε 300 τόνους. Πρόσφατα
αρχίσαμε τη συλλογή τηγανόλαδου για την παραγωγή βιοκαυσίμου. Είμαστε καλά
οργανωμένοι, ανήκουμε στο Κίνημα των Ανακυκλωτών (MNCR). Υπάρχει το
Διοικητικό Συμβούλιο και η Ελεγκτική Επιτροπή. Συνεδριάζουν κάθε βδομάδα.
Γενική συνέλευση κάνουμε κάθε μήνα.
Έχουμε ομάδες εργασίας, υπεύθυνους για τους τομείς, εμπορία, επιμόρφωση, υγεία,
κλπ.
Υπάρχει εσωτερική δημοκρατία;
Τα πάντα τα αποφασίζουμε συλλογικά, όλοι μαζί. Για να καταλάβεις, πολύ σπάνια
καταλήγουμε να πάρουμε αποφάσεις με πλειοψηφία, τις περισσότερες φορές
καταφέρνουμε να έχουμε απόλυτη ομοφωνία.
Ποιο είναι το όφελος από την δημιουργία του συνεταιρισμού;
Πρώτα-πρώτα πετυχαίνουμε καλύτερες τιμές από τους εμπόρους. Ωστόσο, είμαστε
υποχρεωμένοι να πουλάμε το υλικό σε μεσάζοντες, γιατί δεν έχουμε τα μέσα. Τώρα
έχουμε φορολογική υπόσταση, τιμολόγια κλπ και μπορούμε να πουλάμε, όμως δεν
έχουμε τα μέσα μεταφοράς. Πρέπει να ξέρεις ότι η ανακύκλωση είναι μονοπώλιο στη
Βραζιλία, στο χαρτί για παράδειγμα είναι μόνο 3 οι βιομηχανίες που ανακυκλώνουν.
Ο υπεύθυνος για τις πωλήσεις μας εξηγεί:
«Η βιομηχανία έρχεται να παραλάβει υλικό μόνο πάνω από 50 τόνους. Εμείς δεν
έχουμε φτάσει σ’ αυτό ακόμα. Επίσης χρειαζόμαστε κάδους αποθήκευσης που δεν
έχουμε και μας τους δανείζει ο μεσάζοντας έμπορος. Αυτό διεκδικούμε και από το
Κράτος, θα μπορούσε να μας παρέχει τέτοια μέσα, (κάδους, οχήματα, μηχανήματα
διαλογής), αν ήθελε να συμβάλει ουσιαστικά στη δουλειά της ανακύκλωσης.»
Σέρζιο Μπίσπο: Ένα δοχείο σαν αυτά (μας δείχνει τα δοχεία που τους δανείζει ο
έμπορος) κοστίζει 10.000 ρεάλ (περίπου 3.500 ευρώ) και το φορτηγό που τον
μεταφέρει κοστίζει περίπου 200.000 ρεάλ (περίπου 80.000 ευρώ). Για να γλιτώσεις
από τους μεσάζοντες, χρειάζεσαι ένα τέτοιο φορτηγό και τουλάχιστον 6 δοχεία-
καρότσες σαν αυτές.
Και τι αύξηση στο κέρδος θα είχατε αν πουλούσατε κατευθείαν στη βιομηχανία;
Σήμερα, για παράδειγμα, πουλάμε το χαρτί 40 λεπτά του ρεάλ (περίπου 0,15 ευρώ),
στη βιομηχανία θα το πουλούσαμε 1,80 λεπτά. Οι τύποι κερδίζουν πολλά,
καταλαβαίνεις. Το αγοράζουν 40 λεπτά και το πουλάνε στη βιομηχανία τα τριπλά και
περισσότερο.
Πώς γίνεται η δουλειά στο συνεταιρισμό; Πώς προσφέρει ο καθένας και πώς
μοιράζονται τα έσοδα; Δεν δημιουργούνται προβλήματα του τύπου ‘εγώ δουλεύω
περισσότερο κι ο άλλος λιγότερο»;
Όχι, δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Αλλά έχουμε δύο συστήματα που λειτουργούν
ταυτόχρονα. Βλέπεις ο καπιταλισμός έχει βαθιές ρίζες, δεν είναι εύκολο να
ξεφύγουμε εμείς. Δεν είναι εύκολο να συμφωνήσουν οι άνθρωποι στη συνεταιριστική
εργασία. Οπότε δουλεύουμε και ατομικά και συλλογικά. Δηλαδή, ο καθένας φέρνει
το υλικό του, το επεξεργάζεται (με τη βοήθεια και ενός ακόμα) και εισπράττει την
αξία των υλικών που έχει προσφέρει που τη μοιράζεται με το βοηθό του. Ο άλλος
τρόπος είναι ο συλλογικός. Ένα μεγάλο μέρος του υλικού που φτάνει εδώ ανήκει στο
συνεταιρισμό, δηλαδή σε όλους, Δουλεύουμε όλοι και παίρνουμε από ίσα μερίδια.
Μπορείς να περιγράψεις λίγο την καθημερινότητα του εργαζόμενου με το καροτσάκι;
Ερχόμαστε το πρωί εδώ, πίνουμε καφέ όλοι μαζί, κάνουν προσευχή όσοι πιστεύουν
σε κάποια θρησκεία. Σεβόμαστε την πίστη του καθενός, άλλος Ευαγγελιστής, άλλος
Βουδιστής, άλλος Άθεος.
Μετά αυτοί που μαζεύουν το υλικό, παίρνουν το καρότσι τους κάνουν την συλλογή.
Τρώνε έξω, συνήθως στα εστιατόρια του «ενός ρεάλ» (ειδικά κοινωφελή εστιατόρια
του κέντρου), αν δεν έχουν δεν τρώνε τίποτα.
Η δουλειά είναι δύσκολη. Τραβάμε το καροτσάκι μέσα στις λεωφόρους, οι οδηγοί
εκνευρίζονται, μας βρίζουν. Πρόπερσι ο δήμαρχος έβγαλε το διάταγμα της
απαγόρευσης των καροτσιών. Η αστυνομία μας έσπαγε τα καρότσια. Τελικά μετά τη
διαδήλωση στο Δημαρχείο σταμάτησαν το κυνηγητό. Στην Παουλίστα δεν μας
αφήνουν να πάμε που είναι από τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα του κόσμου. (Ένα
συγκεκριμένο κτίριο στην Παουλίστα βγάζει 5.000 σκουπίδια την ημέρα). Άλλοτε
βρέχει, όπως σήμερα. Είδες τι δύσκολο που ήταν, ο δρόμος γλιστράει…Ο κόσμος δεν
καταλαβαίνει πόσο σημαντική είναι η δουλειά μας, μας βλέπει σαν ζητιάνους. Μ’ ένα
τόνο χαρτί που μαζεύουμε σώζουμε 20 δέντρα. Φαντάσου…
Υπάρχουν άτομα που μαζεύουν υλικό μόνοι τους κι έρχονται σ’ εσάς να σας το
πουλήσουν;
Όχι, εμείς δεν δεχόμαστε. Είναι κι αυτό εκμετάλλευση. Υπάρχουν συνεταιρισμοί που
το κάνουν, αγοράζουν υλικό από μεμονωμένους συλλέκτες. Εμείς λέμε σ’ όποιον
θέλει να έρθει μαζί στο συνεταιρισμό, σαν ισότιμο μέλος και να δουλέψει με τους
ίδιους όρους.
Δέχεστε καινούργια μέλη;
Βεβαίως. Ο αγώνας μας είναι για την οργάνωση όλων των Συλλεκτών. Ο καθένας
μόνος του δεν κάνει τίποτα. Καλούμε τον κόσμο που κάνει αυτή τη δουλειά να
οργανωθεί. Κάποιος που θέλει να έρθει στο συνεταιρισμό μας, έρχεται, παρακολουθεί
τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, της Ελεγκτικής Επιτροπής, βλέπει ό,τι
θέλει, κάνει εκτιμήσεις και μπορεί να βγάλει συμπεράσματα για να αποφασίσει. Μετά
η Γενική Συνέλευση αποφασίζει.
Ας έρθουμε λίγο στο συνολικό κίνημα των Ανακυκλωτών. Τι διεκδικείτε; Τι απαιτήσεις
έχετε από το Δήμο, την πολιτειακή και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση;
Πρώτα-πρώτα θέλουμε αναγνώριση της δουλειάς που προσφέρουμε η οποία δεν
ανταμείβεται όπως θα έπρεπε. Ζητάμε να αναγνωριστεί πρακτικά, νομικά κλπ το
επάγγελμά μας, σαν επαγγελματική κατηγορία. Έχουμε πετύχει την αναγνώριση των
συνεταιρισμών με το ομοσπονδιακό διάταγμα 5.940 του 2006. Αλλά η μεγάλη μας
δυσκολία σήμερα είναι οι κυβερνήσεις στις Πολιτείες και στους Δήμους.
Επειδή δεν αναγνωρίζουν την παροχή υπηρεσιών που κάνετε;
Προσπαθούν να μας διώξουν και να δώσουν σε ιδιωτικές εταιρείες την ανακύκλωση.
Περισσότερο από το 90% του υλικού που πηγαίνει για ανακύκλωση στις βιομηχανίες
το συγκεντρώνουμε εμείς. Όλα αυτά θα πήγαιναν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
Είναι μια αλυσίδα παραγωγής, κι εμείς είμαστε ο βασικός κρίκος. Όμως κερδίζουμε
τα λιγότερα.
Μπορείτε να υπολογίσετε πόσα χρήματα π.χ κερδίζει ο Δήμος από τη δική σας δουλειά,
όταν μαζεύεται τα σκουπίδια από τους δρόμους, από μεγάλα κτίρια, ξενοδοχεία,
εστιατόρια κλπ
Ο Δήμος πληρώνει 120 ρεάλ τον τόνο στις ιδιωτικές εταιρείες συλλογής σκουπιδιών
για να μεταφέρουν τα σκουπίδια στους χώρους υγειονομικής ταφής. Εμείς τον
περασμένο χρόνο μαζέψαμε περίπου 1.200.000 τόνους. Ο Δήμος θα έπρεπε να είχε
πληρώσει γι’ αυτούς τους τόνους. Κάνε τον υπολογισμό.
Ωστόσο ο Δήμος δεν σας δίνει τίποτα;
Κι όχι μόνο αυτό. Αλλά ο Δήμος εισέπραξε τις Πιστώσεις για το Διοξείδιο του
Άνθρακα από ευρωπαϊκές χώρες για δύο συνεχόμενες χρονιές και δεν έδωσε τίποτα
απ’ αυτά τα λεφτά, ούτε σ’ εμάς ούτε σ’ άλλους που προφέρουν στην προστασία του
περιβάλλοντος.
Στο Σάο Πάουλο δουλεύουν περίπου 20.000 πλανόδιοι ανακυκλωτές. Πόσοι
συνεταιρισμοί υπάρχουν;
Συνεταιρισμοί που έχουν σύμβαση με το Δήμο είναι μόνο 11.
Δηλαδή παίρνουν χρήματα, οικονομική ή άλλη ενίσχυση, φορτηγά, μηχανήματα, από τη
Δήμο;
Όχι, αυτά τα έχουν οι διάφοροι οργανισμοί του Δήμου.
Αλλά υπάρχουν άλλες 150 ομάδες συλλεκτών που δεν έχουν καμία εντελώς
υποστήριξη από την Δημαρχία.
Sao Paulo 27/5/2009