Οι αγώνες συνεχίζονται στη Βραζιλία

Ο φετινός Ιούνιος στη Βραζιλία είχε ορισμένα κοινά με το Μάη του ‘68. Ξεσηκώθηκε η νεολαία των μεγαλουπόλεων που δεν ζει στο περιθώριο και δεν είναι εξαθλιωμένη. Ενώ η αρχή έγινε με αφορμή μια  αύξηση της τιμής του ήδη πανάκριβου εισιτηρίου των ιδιωτικών μέσων μαζικής μεταφοράς (δεν υπάρχουν δημόσια), η εξέγερση ξέσπασε εναντίον της αστυνομίας και του αυταρχισμού. Τα αιτήματα έγιναν χιλιάδες και άνθισαν κάθε λογής λουλούδια της ασφάλτου μέσα στους καπνούς των δακρυγόνων. Ανάμεσα στην πολυχρωμία ξεπήδησε και η μαυρίλα του φασισμού, με συνθήματα για την «πατρίδα», για «θρησκεία και οικογένεια»,  μαζί με Μπρεχτ ο εθνικός ύμνος διαπιστώνει έντρομος ένας διαδηλωτής.  Επίσης,  όπως παρατηρεί ο καθηγητής Φιλοσοφίας  Πάουλο Αράντες, ο βραζιλιάνικος Ιούνης και ο γαλλικός Μάης γίνονται σε περίοδο οικονομικής ανάπτυξης, με χαμηλή ανεργία και με πολιτικές στήριξης των χαμηλών εισοδημάτων. Μήπως αρχίζει να καταρρέει η «κοινωνική συμφωνία» που επέτρεπε την ομαλή συμβίωση πολλών και αντίπαλων «Βραζιλιών» μέσα σε μία, τεράστια και έντονα αναπτυσσόμενη; Τι μπορεί να σημαίνει το πρωτοφανές  γεγονός ότι χιλιάδες  Βραζιλιάνοι αψηφούν τις απειλές να μη γίνει το Μουντιάλ και οι Ολυμπιακοί Αγώνες και διαμαρτύρονται εναντίον του οργίου κερδοσκοπίας γι’ αυτές τις διοργανώσεις;

Τέτοια βεβήλωση «ναού», σαν αυτή που έγινε στο τεράστιο γήπεδο Μαρακανά του Ρίο, δεκαπέντε μέρες μετά τη νίκη του κινήματος και την  ακύρωση της αύξησης στα εισιτήρια, δεν έχει προηγούμενο στη Βραζιλία. Στον αγώνα Βραζιλίας-Ισπανίας υψώθηκαν πανό κατά της ιδιωτικοποίησης του γηπέδου μέσα στον αγωνιστικό χώρο, ενώ έξω χιλιάδες διαδηλωτές συγκρούονταν με την αστυνομία απαιτώντας λεφτά για Δημόσια Υγεία και Δημόσια Παιδεία ποιότητας  ανάλογης με την ποιότητα των γηπέδων για το Μουντιάλ.  Η οργή ξεχείλισε διότι με δημόσιο χρήμα ανασκευάστηκε το γήπεδο Μαρακανά για να «χαριστεί» σε ιδιωτικές εταιρείες και να γίνει απρόσιτο στις λαϊκές τάξεις. «Μέσα στις χιλιάδες κόσμου στα εγκαίνια δεν έβλεπες ούτε ένα μαύρο ή έστω έναν μιγά» λέει χαρακτηριστικά ο Ζ.Π.Στέντιλε ηγέτης του κινήματος των Ακτημόνων Εργατών Γης(MST). Επιπλέον, αποκαλύφθηκε ότι ο Πρόεδρος της Βουλής, που ανήκει στο κόμμα PMDB, ταξίδεψε μαζί με έξι μέλη της  οικογένειάς του με αεροπλάνο της … πολεμικής αεροπορίας ως το Ρίο για να δει το ματς.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 90, όταν έγιναν μεγάλες απεργίες και διαδηλώσεις, και για περισσότερο από μια δεκαετία περίπου, οι αγώνες ήταν σποραδικοί και αδύναμοι. Για τρεις πενταετίες ο Πρόεδρος της Βραζιλίας είναι του Εργατικού Κόμματος (ΡΤ) και η κυβέρνηση σχηματίζεται με κύριο κορμό αυτό το κόμμα, του ιστορικού συνδικαλιστή Λούλα ντα Σίλβα. Ωστόσο δεν είναι «αυτοδύναμες» κυβερνήσεις, το ΡΤ συγκυβερνά με άλλα κόμματα. Οι «συνεταίροι» του ΡΤ στα πρώτα χρόνια ήταν κόμματα που είχαν κάποιες αριστερές αναφορές, τελευταία όμως είναι δεξιά έως και ακροδεξιά κόμματα εφόσον δεν υπάρχουν  άλλα για σχηματισμό κυβέρνησης. Οι κυβερνήσεις αυτές ονομάστηκαν αριστερές επειδή συνδύασαν τη ραγδαία ανάπτυξη του κεφάλαιου σε εθνικό και διεθνές πεδίο με μέτρα κρατικής ενίσχυσης των χαμηλότερων στρωμάτων.

Έχει περάσει ένας μήνας από τη λαϊκή έκρηξη στους δρόμους των βραζιλιάνικων μεγαλουπόλεων και φαίνεται να υπάρχει διάθεση για συνέχεια.  Έχει ανοίξει ο ασκός του Αιόλου και κάθε λογής κινήματα έχουν ξεχυθεί σε όλη την αχανή έκταση της χώρας. Στη Φορταλέζα και στο Μασεϊό έγιναν βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία, σε εθνικές οδούς γίνονται μπλόκα και οι φορτηγατζήδες (ιδιοκτήτες) κάνουν μπλόκα για κατάργηση των διοδίων και μείωση της τιμής του πετρελαίου. Στις ζούγκλες του Μάτο Γκρόσο οι ιθαγενείς πληθυσμοί εξακολουθούν να μάχονται για τη γη τους που την καταπατούν αυθαίρετα κτηνοτροφικές και γεωργικές εταιρείες, ενώ το κράτος στέλνει στρατό για να υπερασπίσει τους καταπατητές.

Ενώ τα κεντρικά καθοδηγητικά όργανα της δεξιάς, τα μεγάλα συγκροτήματα των μέσων ενημέρωσης, αντέδρασαν γρήγορα και αξιοποιούν έντεχνα την εξέγερση προς όφελός τους, η οργανωμένη αριστερά, όπως πάντα σχεδόν, αιφνιδιάστηκε από την εξέγερση. Ταλαντεύτηκε και ταλαντεύεται ακόμα για το αν και πώς θα συμμετέχει. Οι πιο συντηρητικές τάσεις αποστασιοποιούνται για να προστατέψουν την πρόεδρο Ντίλμα που βλέπει τη δημοτικότητά της να πέφτει από το 57% στο 37% και στις γειτονικές χώρες της Λατινικής Αμερικής φοβούνται ότι μια δεξιά στροφή της Βραζιλίας θα ανατρέψει και τις δικές τους ισορροπίες. Ωστόσο οι περισσότερες οργανώσεις και τα αριστερά κόμματα του κινήματος που παρέμεινε «μάχιμο» τα τελευταία χρόνια επιδιώκουν να συνεχιστούν οι αγώνες και να δοθεί στους δρόμους ιδεολογική μάχη για έναν αντικαπιταλιστικό προσανατολισμό. Αυτό αποφάσισαν σε μια σύσκεψη 80 οργανώσεις, είτε του κινήματος όπως το Κίνημα Ακτημόνων Εργατών Γης, το Κίνημα Αστέγων Εργατών και το Κίνημα για τη Δωρεάν Μετακίνηση (ολιγομελής ομάδα που όμως ηγήθηκε στις κινητοποιήσεις του Ιουνίου) είτε πολιτικά κόμματα της «παραδοσιακής» αριστεράς όπως το τροτσκιστικό PSTU, to KK Βραζιλίας και το PSOL.

Η πρόεδρος Ντίλμα Ρουσέφ ανακοίνωσε 5 σημεία διαλόγου για πολιτική μεταρρύθμιση που θα επικυρωθούν με δημοψήφισμα και θα αποτελέσουν τη βάση για ανανέωση του «συμβολαίου» κοινωνικής ειρήνης. Όμως τα 5 σημεία ελάχιστη σχέση έχουν με τις ανάγκες  των χαμηλών κοινωνικών τάξεων. Καμία πρόταση για το ζήτημα της δημοκρατίας, της καταστολής  και της κρατικής υποστήριξης των βασικών αναγκών της Υγείας της Παιδείας , Στέγης και Συγκοινωνιών που αποτελούν βασικά αιτήματα. «Δεν είδαμε κανένα συγκεκριμένο μέτρο. Σε κανένα επίπεδο της εξουσίας δεν  γίνεται νύξη, για παράδειγμα, κάποια περιορισμός  στα κέρδη των επιχειρηματιών των συγκοινωνιών της χώρας. Όλοι μιλούν για φοροαπαλλαγές» λέει μία εκπρόσωπος του Κινήματος για Δωρεάν δημόσιες συγκοινωνίες  ( MPL). Επιπλέον συνεχίζεται η άγρια καταστολή και βίαιη διάλυση των διαδηλώσεων με δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες, και ταυτόχρονα η κυβέρνηση επιμένει στο χορό εκατομμυρίων του Μουντιάλ και της Ολυμπιάδας.

Οι οργανώσεις του μαζικού κινήματος αντιπροτείνουν τα δικά τους πέντε σημεία για συζήτηση με την κυβέρνηση, και ένα άμεσο  άμεση και ιδιαίτερο αίτημα να σταματήσει τώρα η αστυνομική βία και να αποστρατικοποιηθεί η αστυνομία. Το πρώτο σημείο είναι το αίτημα για δωρεάν συγκοινωνία για όλους στα δημόσια μέσα μεταφοράς και κρατικοποίηση του συστήματος που σήμερα ανατίθεται σε ιδιωτικές εταιρείες. Το δεύτερο σημείο είναι να μειωθούν σε 40 από 44 οι ώρες εργασίας την εβδομάδα, αίτημα του εργατικού κινήματος. Επίσης ζητούν πολιτική λαϊκής Στέγης, με κρατικό έλεγχο στα ενοίκια, λόγω των οποίων υπάρχουν τόσες άστεγες οικογένειες στις μεγάλες πόλεις, και να σταματήσουν οι υποχρεωτικές μετακινήσεις κατοίκων για να διευκολυνθεί το Μουντιάλ και η Ολυμπιάδα του 2016. Σύμφωνα με στοιχεία των Λαϊκών Επιτροπών για το Μουντιάλ υπάρχουν πάνω από 250 χιλιάδες άτομα που κινδυνεύουν ξεσπιτωθούν για τη μεγαφιέστα. Τα άλλα θέματα είναι η δημόσια Υγεία και Παιδεία όπου η λαϊκή απαίτηση ζητάει να έχουν  «προδιαγραφές FIFA», δηλαδή ποιότητα όπως οι αθλητικές  εγκαταστάσεις. Και το επόμενο μεγάλο ραντεβού στους δρόμους είναι στην γενική κινητοποίηση-απεργία της 11^ης Ιουλίου.

Διάχυτη είναι η αίσθηση ότι κάτι αλλάζει πολύ γρήγορα στη Βραζιλία που θα έχει άμεση αντανάκλαση και στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Είναι η αρχή του τέλους της εποχής των κυβερνήσεων που ονομάστηκαν αριστερές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική; Κλείνει ο κύκλος αυτού του τύπου διακυβέρνησης με εξασφάλιση κοινωνικής συναίνεσης μέσω σχετικά δικαιότερης αναδιανομής του πλούτου και της ακατάσχετης οικονομικής ανάπτυξης του κεφάλαιου;  Τι θα προκύψει από αυτή τη νεοφανή μαζική είσοδο του κόσμου στην πολιτική, το πλήθος ανθρώπων που διεκδικούν να έχουν λόγο στους κανόνες που ρυθμίζουν  τη ζωή τους και δεν ανέχονται να ψηφίζουν κάθε τέσσερα χρόνια ενώ τον υπόλοιπο καιρό «ψεκάζονται» με δακρυγόνα σαν πλεονάζοντα έντομα; Αρκετοί αγωνιστές συμφωνούν στις αναλύσεις τους ότι οι υπάρχουσες οργανώσεις του αντικαπιταλιστικού κινήματος -πολιτικές και συνδικαλιστικές-  είναι ξεπερασμένες, «γερασμένες» και γραφειοκρατικές. Δεν εμπνέουν πια. Πιθανότατα με το κλείσιμο του παλιού «κύκλου» να προκύψουν νέες μορφές αντικαπιταλιστικής οργάνωσης και δράσης, εφόσον αναπτυχθούν φρέσκιες ιδέες και ελπίδες και δεν υπάρξει συντηρητική υποχώρηση και απλή ανακύκλωση παλαιών υλικών.

Κρίτων Ηλιόπουλος, 4/7/2013

Η ουτοπία στους δρόμους της Βραζιλίας

του Κριτωνα Ηλιοπουλου

Την αποκάλεσαν και «εξέγερση των βουτυρόπαιδων», έγιναν συγκρίσεις με άλλες εξεγέρσεις, βγήκαν συμπεράσματα για την οικονομία και την πολιτική. Μάλιστα ορισμένα συμπεράσματα βγαίνουν τόσο εύκολα, που μάλλον είναι έτοιμα από πριν και απλώς επιβεβαιώνονται ανεξαρτήτως εάν η πραγματικότητα συμφωνεί. Καθώς η Βραζιλία επί μία δεκαετία έχει ανάπτυξη αντί για οικονομική κρίση, «κλασικές» κοινωνιολογικές προγνώσεις που συνδέουν αυτόματα τις κρίσεις του καπιταλισμού με τις εξεγέρσεις των καταπιεσμένων θα προέβλεπαν το ξέσπασμα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο, κατά τα ειωθότα.

Με αφορμή τις μετακινήσεις

Το κίνημα των εκατομμυρίων που ξεχείλισε στους τεράστιους δρόμους της Βραζιλίας έλειπε εδώ και χρόνια και φαινόταν αδιανόητο ακόμα και δέκα μέρες προτού ξεσπάσει. Οι Βραζιλιάνοι θεωρούνταν «απολίτικοι», παρά τις συχνές δυναμικές κινητοποιήσεις και τις εξεγέρσεις μικρής κλίμακας, διότι πράγματι η μεσαία τάξη ήταν «απολίτικη». Επίσης, με την ίδια αφορμή, δηλαδή το εισιτήριο των λεωφορείων, γίνονταν συνέχεια κινητοποιήσεις, η μεγαλύτερη το 2005. Από τότε το εισιτήριο έχει διπλασιαστεί. Στις αχανείς πόλεις η συγκοινωνία είναι ιδιωτική, οι εταιρείες άκρως κερδοφόρες και ληστρικά κερδοσκοπικές. Οι ιδιώτες εισπράττουν ακέραιο το αντίτιμο του εισιτηρίου που διαμορφώνεται με κριτήριο το μέγιστο κέρδος και επιπλέον επιδοτούνται από το δημόσιο. Επειδή το κόστος μετακίνησης των εργαζομένων φτάνει περίπου στο 20% του μηνιαίου μισθού, το καταβάλει ο εργοδότης και αποτελεί αντικείμενο συνδικαλιστικής (ή ατομικής) διαπραγμάτευσης. Οι αποστάσεις είναι τεράστιες και καθημερινά χάνεις 3-4 ώρες σε μετακινήσεις που δεν είναι διόλου άνετες. Οι φτωχογειτονιές είναι αποκλεισμένες. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Σάο Πάουλο, εκτός από πολλούς άστεγους, βλέπεις εκατοντάδες να κοιμούνται στο δρόμο επειδή απλώς δεν μπορούν να γυρίσουν σπίτι από τη δουλειά και να ξανάρθουν την επόμενη μέρα.

Το MPL (Κίνημα για Δωρεάν Μετακίνηση) είναι η οργάνωση που κάλεσε σε κινητοποιήσεις κατά της αύξησης του εισιτηρίου. Έχει «μέλη» λίγες δεκάδες νέους με αντικαπιταλιστικές ιδέες --κάποιοι είναι φοιτητές ή επιστήμονες αστικού περιβάλλοντος-- και δεν ταυτίζεται με κανένα κόμμα. Ωστόσο στο MPL δεν είναι καθόλου ρεαλιστές, ή μάλλον είναι τόσο ρεαλιστές που «διεκδικούν το αδύνατο». Στόχος τους είναι η δωρεάν μετακίνηση με αληθινά δημόσια μέσα μεταφοράς για όλους τους πολίτες -- αρκετοί τους θεωρούσαν γραφικούς ή ρομαντικούς. Στις άφθονες σελίδες των κειμένων τους τεκμηριώνουν τόσο καλά το αίτημα, που πράγματι αποδεικνύεται παραλογισμός το εισιτήριο και όχι η δωρεάν μεταφορά. Τα προηγούμενα χρόνια στις διαδηλώσεις τους συμμετείχαν διακόσια-τριακόσια άτομα και σχεδόν πάντα η αστυνομία χτυπούσε και έκανε συλλήψεις. Όμως δεν το έβαλαν κάτω και τώρα εύλογα πρέπει να θεωρούν δικαίωση όχι μόνο την ακύρωση της αύξησης στο εισιτήριο («το αδύνατο») αλλά και το ότι η πρόεδρος της Βραζιλίας τους κάλεσε να συζητήσουν το «ουτοπικό» τους αίτημα. Τι συνέβη;

Αρχές Ιουνίου αμέτρητοι νέοι βγήκαν στο δρόμο διαμαρτυρόμενοι «για το μηδαμινό ποσό» αύξησης στο εισιτήριο. Τα ΜΜΕ, απόλυτο μονοπώλιο 2-3 οικογενειών, έδωσαν εντολή στην κυβέρνηση της πολιτείας του Σάο Πάουλο να «ανακαταλάβει» τις λεωφόρους από τους «τεμπέληδες» και «τσαμπατζήδες». Στην πολιτεία του Σάο Πάουλο (η Βραζιλία είναι ομοσπονδία) κυβερνάει η δεξιά με επικεφαλής τον ακροδεξιό Αλκμίν. Η Στρατιωτική Αστυνομία, διαμορφωμένη στη δικτατορία για να αντιμετωπίζει τον εχθρό λαό, έδειξε πρωτόγνωρη βία, εφαρμόζοντας μεθόδους ακραίες, συλλήψεις με απομόνωση, «απαγωγές» χωρίς δικαίωμα σε δικηγόρο, τροφή, επικοινωνία κ.λπ. Η καταστολή πυροδότησε την έκρηξη. Σ’ αυτό συνέβαλε το μαζικό πλέον ίντερνετ, αλλά και το MPL, που είναι απαλλαγμένο από τις αγκυλώσεις, τις ταλαντεύσεις, το ρεαλισμό και τους σχεδιασμούς των «επαγγελματιών» του κινήματος, καθώς και από τη λογική των αυτόκλητων πολιτικών καθοδηγητών, οι οποίοι συχνά την κρίσιμη στιγμή αποδεικνύονται κατώτεροι των περιστάσεων και αναζητούν το δάσος ανάμεσα στα εκατομμύρια δέντρα.

Η επιχείρηση χειραγώγησης και η ακροδεξιά

Μετά την τέταρτη συγκλονιστική μέρα διαδηλώσεων, οι «από πάνω» αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο και αλλάζουν στρατηγική. «Από το βράδυ ως το πρωί γίναμε εθνικοί ήρωες», λέει το κύριο άρθρο της αντεξουσιαστικής διαδικτυακής εφημερίδας Passa Palavra. Τα αντιδραστικά μέσα ενημέρωσης έπλεξαν εγκώμια και καλούσαν στις διαδηλώσεις. Οι πρωτεργάτες του κινήματος διαπίστωσαν πολύ ανησυχητικά φαινόμενα. Οργανωμένες ομάδες διαδηλωτών έσχιζαν σημαίες αριστερών οργανώσεων, έδιωχναν βιαίως συνδικάτα που συμμετείχαν από την πρώτη στιγμή στον αγώνα. Εμφανίστηκαν εθνικιστικά και καθαρά φασιστικά κείμενα υπέρ της στρατιωτικής κυβέρνησης, υπέρ της ελεύθερης οπλοφορίας, για πιο αυστηρό ποινικό σύστημα, κατά των αμβλώσεων και των ομοφυλόφιλων, «κλασικά» της βραζιλιάνικης ακροδεξιάς. Την έκτη μέρα των διαδηλώσεων «εμείς απλώς κάναμε μπούγιο στη διαδήλωση που ήταν δική τους», λέει ένας από τους πρωτεργάτες. Τώρα η μάχη είναι ιδεολογική. Τα ΜΜΕ επιλεκτικά διαλέγουν και προβάλλουν τα συνθήματα που είναι ανώδυνα ή συμφέρουν την εξουσία και γενικότητες κατά της «διαφθοράς». Επιδιώκουν τη φθορά της προέδρου, Ντίλμα Ρουσέφ, καθώς οι εκλογές είναι του χρόνου και διαφαίνεται ότι τις κερδίζει άνετα και ανανεώνει την πενταετία. Η Ντίλμα και οι συντηρητικοί του κυβερνώντος κόμματος προσπαθούν με ελιγμούς, με διάλογο και επισείοντας το φόβο της ακροδεξιάς να πετύχουν αν όχι συμμαχία με τις μαχητικές αντικαπιταλιστικές δυνάμεις τουλάχιστον την ανοχή τους.

Τι έπεται;

Έγινε μια πρωτόγνωρη σύσκεψη 80 πολιτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων της αριστεράς, από το κυβερνητικό ΡΤ μέχρι τους πιο σκληρούς επικριτές του, καθώς και κινηματικών οργανώσεων όπως το MST (Κίνημα Ακτημόνων Εργατών Γης). Επικράτησε η άποψη να συνεχιστούν οι κινητοποιήσεις, να γίνει προσπάθεια ένταξης των εργατών και των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων στο κίνημα, για να δοθεί στους δρόμους η μάχη για τον αντικαπιταλιστικό προσανατολισμό. Επίσης, στόχος είναι να πιεστεί η κυβέρνηση «να συμμαχήσει με το λαό και όχι με τους καπιταλιστές», όπως τόνισε ο Ζ.Π. Στέντιλε, ηγέτης του MST (Kίνημα Ακτημόνων Εργατών Γης). Να φτιάξει σχολεία και νοσοκομεία «με προδιαγραφές FIFA», όπως λέει ένα σύνθημα καυστικό για το όργιο κερδοσκοπίας με το Μουντιάλ.

Όπως αποδείχτηκε, σε ανάλογες περιστάσεις (Αργεντινή, Βολιβία, Βενεζουέλα) εάν η κυβέρνηση θέλει να ανακόψει τη δεξιά επίθεση και να ενισχύσει τον αριστερό προσανατολισμό της έχει δύο εργαλεία: πρώτο, «καταστολή της καταστολής» με απόσυρση της αστυνομίας και κάθε ποινικοποίησης των αγώνων και δεύτερο, υιοθέτηση αιτημάτων που στρέφονται κατά των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων και των διασυνδέσεών τους με τα ΜΜΕ.

Το σύνθημα «Ο λαός ξύπνησε» θύμισε σε πολλούς το παλιότερο «Ο γίγαντας ξύπνησε» που ακούγονταν στις πολυπληθέστατες διαδηλώσεις «Για την Οικογένεια, με το Θεό και Ελευθερία» που έφεραν τη στρατιωτική δικτατορία το 1964. Όμως τώρα η μαζική απαίτηση είναι μάλλον για περισσότερη δημοκρατία. Μολονότι «χωρίς πρόγραμμα», το κίνημα αντιτίθεται στον έλεγχο της ζωής των πολλών από ελάχιστους και οι νέοι που βγήκαν να συγκρουστούν με τη φοβερή στρατιωτική αστυνομία νιώθουν την ανάγκη να αποφασίζουν οι ίδιοι για τη ζωή τους. Έπεται συνέχεια.

Δημοσιεύτηκε στα "ενθέματα" της εφημερίδας Αυγή, Ιούνιο 2013