Honduras Πραξικόπημα

Μπορεί να νομίζαμε ότι είχε ξεχαστεί πια, αλλά η παλιά τέχνη του στρατιωτικού πραξικοπήματος έλαμψε ξανά στη Λατινική Αμερική, αυτή τη φορά στην Ονδούρα. Στις 28/6 οι στρατιωτικοί έστρεψαν τις κάνες στον νόμιμο πρόεδρο της χώρας Μανουέλ Σελάγια, τον απήγαγαν με τις πιτζάμες και τον έβγαλαν από τη χώρα. Μετά σχημάτισαν 'ντε φάκτο κυβέρνηση' με επικεφαλής τον Ρομπέρτο Μιτσελέτι και άρχισαν να 'αναστέλλουν' ελευθερίες και δικαιώματα. Μάλλον όμως δεν είναι τόσο εύκολο όσο περίμεναν. Όλη την εβδομάδα δεν σταμάτησαν οι διαδηλώσεις εναντίον των πραξικοπηματιών παρά το στρατιωτικό νόμο και την απαγόρευση κυκλοφορίας. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις κάλεσαν σε γενική απεργία, ενώ το πρώτο μέτρο της ντε φάκτο κυβέρνησης ήταν να εκδώσει εντάλματα σύλληψης για 25 στελέχη οργανώσεων.


Την Τετάρτη η δικτατορία αποφάσισε ν' αναστείλλει τα άρθρα του Συντάγματος που προστατεύουν ατομικές ελευθερίες και όξυνε την καταστολή με δακρυγόνα, ελικόπτερα και σφαίρες. Ταυτόχρονα συλλαμβάνει ξένους δημοσιογράφους και παρεμποδίζει με κάθε τρόπο τη μετάδοση ειδήσεων. Στην Τεγκουσιγκάλπα οι διαδηλωτές ήταν περίπου 50.000 ενώ οι αντιστάσεις επεκτείνονται και στις άλλες μεγάλες πόλεις, όπως περιγράφουν στελέχη οργανώσεων που βρίσκονται στην παρανομία.

Τι όμως επεδίωκε ο Μανουέλ Σελάγια που ενόχλησε τους πραξικοπηματίες;

Όπως εξηγεί η Wendy Cruz, από την οργάνωση Via Campesina της Ονδούρας, ο Σελάγια 'άνοιγε μια χαραμάδα για αληθινή συμμετοχή του λαού” με την τοποθέτηση της τέταρτης κάλπης στις εκλογές, δηλαδή ένα δημοψήφισμα σχετικά με τη σύγκληση συντακτικής συνέλευσης και την αλλαγή του Συντάγματος.


Οι 13 περίπου οικογένειες που μονοπωλούν την οικονομική και πολιτική εξουσία στη χώρα, ελέγχουν επίσης και το ανώτατο δικαστήριο που δεν ενέκρινε το δημοψήφισμα. Αυτή ήταν και η τυπική δικαολογία για το πραξικόπημα, σε μια προσπάθεια να του δώσουν νομική κάλυψη μέσω δικαστικών αποφάσεων. Όμως μπορεί μια δικαστική απόφαση να είναι ισχυρότερη από εκλογές και δημοψήφισμα; Το πιο περίεργο της ιστορίας είναι ότι οι πραξικοπηματίες ανήκουν στο ίδιο κόμμα με τον εκλεγμένο πρόεδρο, παρότι εκπροσωπούν διαφορετικά κέντρα εξουσίας, τα πιο 'παραδοσιακά'. Σε καθεστώτα τόσο ολιγαρχικά, ακόμα και η παραμικρή απόπειρα εκσυγχρονισμού κινδυνεύει να θεωρηθεί 'κόκκινος δάχτυλος του Τσάβες'. Είναι ο νέος 'μπαμπούλας' της δεξιάς σε όλη τη Λατινική Αμερική, το κακό παράδειγμα που παρασύρει τις κυβερνήσεις στο στραβό δρόμο της φιλολαϊκής πολιτικής. Το σύνθημα του πραξικοπήματος συνοψίζεται από τις δεξιές εφημερίδες στο “όχι στους εκλογικούς δικτάτορες Τσάβες, Μοράλες, Ορτέγα, Σελάγια”.

Πολλές χώρες απέσυραν τους πρεσβευτές τους από την Ονδούρα, όπως η Ισπανία και η Γαλλία, και μέχρι στιγμής καμία δεν αναγνώρισε την 'ντε φάκτο κυβέρνηση'. Καθώς είναι πασίγνωστος ο ρόλος των στρατιωτικών υπηρεσιών των ΗΠΑ στις δικτατορίες της Αμερικής, από την πρώτη στιγμή όλοι περίμεναν τις αντιδράσεις του Ομπάμα, που τελικά καταδίκασε το πραξικόπημα. Ωστόσο, η Ονδούρα είναι από παλιά το κέντρο στρατιωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ στην περιοχή. Την περίοδο της σαντινιστικής επανάστασης στην Νικαράγουα και του εμφυλίου, η Ονδούρα χαρακτηριζόταν το 'αεροπλανοφόρο' των ΗΠΑ. Εκεί εκπαιδεύονταν και από εκεί εξορμούσαν τα μισθοφορικά 'τάγματα θανάτου' των Κόντρας, που ρήμαζαν τα χωριά και χρηματοδοτούνταν από το εμπόριο ναρκωτικών, όπως αποκαλύφθηκε σε πολιτικό σκάνδαλο τη δεκαετία του '90. Επίσης στην Ονδούρα υπήρχαν κέντρα επιχειρήσεων εναντίον των ανταρτών του Μετώπου Φαραμπούντο Μαρτί στο Σαλβαδόρ. Όπως αποκαλύπτουν εναλλακτικά δίκτυα πληροφόρησης, ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και του πραξικοπήματος, Ρομέο Ορλάντο Βάσκες, σπούδασε στην διαβόητη SOA (School of Americas) τουλάχιστον δύο φορές, το 1976 και το 1984. Ο αρχηγός της Αεροπορίας, πτέραρχος Λουίς Πρίνσε Σουάσο, επίσης έκανε 'μετεκπαίδευση' το 1996, στη λεγόμενη “σχολή των βασανιστών”. Όμως οι ΗΠΑ δεν κάλυψαν τους πραξικοπηματίες, έστω και με τη “χλιαρή” όπως χαρακτηρίστηκε αντίδρασή τους, ενώ η Διεθνής Τράπεζα πάγωσε τις πιστώσεις προς την Ονδούρα ώσπου ν' αποκατασταθεί η δημοκρατική τάξη. Πιθανότατα, ο κύριος μοχλός του πραξικοπήματος είναι η πανίσχυρη ολιγαρχία που δεν είναι διατεθειμένη να κάνει το παραμικρό βήμα προς μια πιο ορθολογική διαχείριση. Θεωρούν προδότη τον Σελάγια, διότι ενώ εκλέχτηκε με τη σημαία τους, προσέγγισε τις χώρες της ALBA (Βενεζουέλα, Νικαράγουα, Κούβα κλπ) και υποστήριξε ότι κανένας άλλος δεν προσφέρθηκε να βοηθήσει στον αγώνα του κατά της φτώχειας λέγοντας “οι πλούσιοι δεν δίνουν τα λεφτά τους”

Ο εξόριστος πρόεδρος υποστήριξε τους διαδηλωτές και ανακοίνωσε ότι θα επιστρέψει άμεσα στην Ονδούρα. Η ιστορία έχει πολλά κοινά με το πραξικόπημα του 2002 στη Βενεζουέλα και οι εξελίξεις θα είναι γρήγορες.


10/07/2009


Συνεχίζονται οι δονήσεις από το πραξικόπημα στη μικρή Ονδούρα και είναι αισθητές σε όλη την Κεντρική και Νότια Αμερική σε τρία επίπεδα: στο εσωτερικό, όπου συνεχίζονται οι αντιδικτατορικές διαδηλώσεις, στο διεθνή χώρο της διπλωματίας και τέλος στο πεδίο των πολιτικών αναλύσεων όλης της ηπείρου.

Παρά τις “αναστολές” ελευθεριών η αντίσταση δυναμώνει. Στις 5/7 πρωτοφανές πλήθος κύκλωσε το περικυκλωμένο από στρατό αεροδρόμιο, περιμένοντας το αεροπλάνο που έφερνε πίσω τον πρόεδρο Σελάγια. Οι στρατιωτικοί δεν επέτρεψαν την προσγείωση, κλείνοντας την πίστα με στρατιωτικά οχήματα. Το κράτος δολοφόνησε δύο διαδηλωτές και η οργή ξεχείλισε παρόλο το κουκούλωμα. Οι εφημερίδες “μακιγιάρισαν” τη φωτογραφία του νεκρού σβήνοντας το αίμα στο κεφάλι και στο στήθος του. Στις επόμενες διαδηλώσεις συμμετείχε η σύζυγος του εξόριστου προέδρου υποστηρίζοντας έμπραχτα το κίνημα.


Στο διπλωματικό πεδίο η δικτατορία φαίνεται απομονωμένη. Πρώτη φορά τέτοια διεθνής ομοφωνία στην καταδίκη πραξικοπήματος. Ο Οργανισμός Αμερικάνικων Κρατών απέπεμψε την Ονδούρα. Ο πρόεδρος της Γ.Συνέλευσης του ΟΗΕ Miguel D'Escoto συνόδευε τον Σελάγια στο αεροπλάνο που επιχείρησε να προσγειωθεί, ταξιδεύοντας από ...Ουάσινγκτον(!) όπου συνομίλησε με τη Χίλαρι Κλίντον. Οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν τους πραξικοπηματίες, ενώ ο Ομπάμα στη Μόσχα έκανε πρωτάκουστες για Αμερικανό πρόεδρο δηλώσεις. Ο πρόεδρος της Κόστα Ρίκα μεσολαβεί στις διαπραγματεύσεις για λύση.


Αν καίγεται το σπίτι του γείτονα, θα καεί και το δικό σου. Η αριστερά της αμερικανικής ηπείρου προσπαθεί να βγάλει συμπεράσματα ενώ τα “παράδοξα” είναι πολλά. Τι έκανε ο δεξιός Σελάγια για να τον ανατρέψουν οι δικοί του; Τι σχέση έχουν οι ΗΠΑ με τους πραξικοπηματίες; Είναι ειλικρινής η καταδίκη του πραξικοπήματος από τις ΗΠΑ ή είναι υποκρισία όπως παλιότερα με τον επίσης απαχθέντα πρόεδρο της Αϊτής, Αριστίντ;


Ο γαιοκτήμονας Σελάγια, δεξιός από κούνια με φήμη 'κομμουνιστοφάγου', ανήκει σ' ένα από τα δύο ομοειδή κόμματα της χώρας, η οποία ανταποκρίνεται απολύτως στο χαρακτηρισμό “Μπανανία”(Banana republic), επινόηση του συγγραφέα Sydney Porter(1862-1910). Από το 1902 ήταν στο έλεος της United Fruit Co. που τροφοδοτούσε τον κόσμο με μπανάνες.(Σήμερα έχει μετεξελιχθεί στην Chiquita). Το 2005, η μόνη διαφορά του Σελάγια ήταν η εναντίωση στη θανατική ποινή και στην αυθαιρεσία της αστυνομίας ως λύση κατά της εγκληματικότητας. Ωστόσο ταξικά συνδικάτα, αγρότες και φοιτητές, με συμμετοχή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης και της επαναστατικής αριστεράς, δημιούργησαν ενωτικές μορφές πάλης, όπως το “Λαϊκό Μπλοκ”. Το 2008 μεγάλες απεργίες παρέλυσαν τη χώρα. Ο Σελάγια αποφάσισε αυξήσεις μισθών, έλεγχο στις τιμές φαρμάκων και αναζήτησε οικονομική στήριξη από αριστερές κυβερνήσεις. Από τη Βενεζουέλα πήρε πετρέλαιο με ευνοϊκούς όρους. Τότε έχασε την υποστήριξη του Κονγκρέσου και πρότεινε δημοψήφισμα για Συντακτική Συνέλευση.


Καθώς οι ΗΠΑ έχουν παράδοση στη διοργάνωση πραξικοπημάτων, κυκλοφορούν πολλά σενάρια για την ανάμιξή τους. Φυσικά είναι πολύ πιθανό όμως δεν είναι αναγκαίο. Μία ολιγαρχία μπορεί να κάνει πραξικόπημα και χωρίς την υποστήριξη του Ομπάμα αυτοπροσώπως, ο καπιταλισμός στηρίζεται σε σχέσεις παραγωγής δεν λειτουργεί με αυτοκράτορες. Στην Ονδούρα υπάρχει μία τάξη που αρνείται να μειωθεί η εξουσία της και θα την υπερασπίζει ακόμα και με τα όπλα, με ή χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η παλιά πάθηση των αριστερών αναλύσεων να εξηγούν τα πάντα με τις βουλές του Αμερικανού προέδρου οδηγεί σε περιττές συνομωσιολογικές εικασίες, παραβλέποντας ότι σε κάθε “μικρή” χώρα υπάρχουν ορισμένοι που κερδίζουν σε βάρος των πολλών. Η αντίληψη για 'αδύναμα' κράτη καταπιεσμένα από 'ισχυρά” οδηγεί σε λανθασμένες ομογενοποιήσεις στο εσωτερικό των κρατών και παραβλέπει τις αντιθέσεις τόσο στα 'ισχυρά' όσο και στα 'αδύναμα' κράτη.

Περού: Σφαγή ιθαγενών στο βωμό της εθνικής προόδου

Η κυβέρνηση του Α.Γκαρσία είναι ο μοναδικός ένοχος της σφαγής στο Περού, όπου δολοφονήθηκαν πάνω από 30 άοπλοι πολίτες και 24 ένοπλοι αστυνομικοί, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις. Οργανώσεις μιλούν για πολύ περισσότερους νεκρούς πολίτες.

Ύστερα από 45 μέρες διαδηλώσεων, καταλήψεων και μπλόκων, στις 5/6 ο Α.Γκαρσία αποφάσισε να ξεμπερδεύει. Στέλνει στρατό, αστυνομία, ελικόπτερα και θωρακισμένα άρματα. Οι κάμερες καταγράφουν ανατριχιαστικές σκηνές. Πάνοπλοι στρατιώτες θερίζουν με πολεμικά όπλα το πλήθος, ελικόπτερα γαζώνουν από τον ουρανό. Δεκάδες πτώματα πετιούνται στο ποτάμι. Η οργή ξεχειλίζει, οι ιθαγενείς σκοτώνουν αστυνομικούς σε αντίποινα. Τελικά, η τάξη επικρατεί με στρατιωτικό νόμο και απαγόρευση κυκλοφορίας. Ο Alberto Pizango, ηγέτης της ομοσπονδίας ιθαγενικών οργανώσεων AIDESEP, καταζητείται με την κατηγορία της …στάσης. Καταφεύγει στη Νικαράγουα με πολιτικό άσυλο.

Η κυβέρνηση εξαπολύει χιτλερική προπαγάνδα μετά τη σφαγή, βάζει τηλεοπτικές διαφημίσεις για να δημιουργήσει μίσος εναντίον των ιθαγενών. Είναι τόσο κραυγαλέα χυδαιότητα που μία υπουργός παραιτείται διαμαρτυρόμενη. Το κογκρέσο, στις 9/6, αναστέλλει την εφαρμογή των επίμαχων νόμων και προτείνει διάλογο. Ωστόσο, ο Α.Γκαρσία δηλώνει ότι δεν θα υποκύψει σε εκβιασμούς ατόμων ‘όχι πρώτης κατηγορίας»!!!.

Στην Αμαζονία του Περού, το κίνημα των ‘απολίτιστων’ φουντώνει το 2008, όταν η κυβέρνηση αρχίζει να ξεπουλάει την κοινοτική γη στο κεφάλαιο, σε πετρελαϊκές και μεταλλευτικές εταιρείες, σε υδροηλεκτρικές, ξυλεμπορικές και αγροτικές επιχειρήσεις, που προσφέρουν ανάπτυξη και πρόοδο στη χώρα. Ξεσηκώνεται δυναμική αντίσταση για την παραβίαση του Συντάγματος, αλλά και του άρθρου 169 της Συμφωνίας της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας – την έχει υπογράψει το Περού- που απαιτεί σεβασμό των ιθαγενών για θέματα που τους αφορούν. Το κεφάλαιο όμως βιάζεται να εκμεταλλευτεί τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου(TLC) με τις Η.Π.Α. Οι διαδηλωτές υπολογίζουν ότι ανοίγει ο δρόμος για την πώληση 450.000 τετ.χιλ. (τρεις φορές η Ελλάδα). Ακόμα κι αν είναι υπερβολικό το νούμερο, πρόκειται σίγουρα για όργιο ξεπουλήματος με γρήγορα κέρδη, που επιπλέον θα φέρει ανυπολόγιστες οικολογικές καταστροφές στην Αμαζονία, αλλά και την καταστροφή της συλλογικής ιδιοκτησίας που καταχτήθηκε την περίοδο του φιλόπτωχου δικτάτορα Αλβαράδο.

Ο Ά.Γκαρσία (μαζί με τον Ουρίμπε της Κολομβίας) είναι από τους στυγνούς μαχητές της πιο αμείλικτης και ληστρικής εκδοχής του καπιταλισμού στην Ν.Αμερική. Κυβέρνησε την τετραετία 1985-1990 και ευθύνεται για τη σφαγή 250 κρατουμένων στη Λίμα, ενώ το 1992 δικάστηκε για καταχρήσεις δημοσίου χρήματος, σ’ ένα σκάνδαλο όπου εμπλεκόταν η CIA και μεγάλοι ναρκοέμποροι.

Όταν κέρδισε τις εκλογές, με μικρή διαφορά από τον μετριοπαθή κεντροαριστερό Ουμάλα, εξήγησε τις προθέσεις του. Δημοσίευσε ένα άρθρο σε μεγάλη εφημερίδα, τον Οκτώβριο του 2007, άκρως διαφωτιστικό για το Περού αλλά και πολλές χώρες της Ν.Αμερικής. Λέει ο Ά.Γκαρσία ότι η πρόοδος, οι επενδύσεις και η ανάπτυξη του έθνους γίνονται μόνο με μεγάλη γαιοκτησία και ποτέ με κοινοτική γη, ούτε καν με μικρή ιδιοκτησία: «Κάναμε το λάθος να δώσουμε μικρά κομμάτια γης σε φτωχές οικογένειες που δεν έχουν δεκάρα να επενδύσουν». Διαμαρτύρεται ότι «…υπάρχει άφθονη γη άχρηστη επειδή οι ιδιοκτήτες δεν έχουν γνώσεις ούτε πόρους να την αξιοποιήσουν. Αν πουληθεί σε μεγάλα συγκροτήματα θα φέρει τεχνολογία που θα είναι επωφελής για τα μέλη των κοινοτήτων». Θεωρεί δημαγωγία την υπεράσπιση της κοινοτικής γης που «υποτίθεται πως είναι ‘ιερή’ και δεν πρέπει να θιχτεί». Οι ιθαγενείς αγρότες που ζουν από τη ζούγκλα πρέπει να δεχτούν την πρόοδο και να γίνουν εργάτες σε αφεντικά που θα κερδίζουν δισεκατομμύρια. «Κανένας δεν δέχεται να επενδύσει», -λέει ο Α.Γκαρσία- «αν δεν εξασφαλίσει μεγάλη ιδιοκτησία, πάνω από 50 τ.χιλ. Το μοντέλο μικρής ιδιοκτησίας χωρίς τεχνολογία είναι ο φαύλος κύκλος της μιζέριας. (…)Πρέπει να προωθήσουμε τη μεσαία(!!!) τάξη που ανοίγει αγορές.»

Στο Περού το 1920 ο Κάρλος Μαριάτεγκι, ο σπουδαιότερος μαρξιστής της Ν.Αμερικής, υποστήριζε τη συμμαχία εργατών με ιθαγενείς και την εναρμόνιση με προκολομβιανές μορφές οργάνωσης. Ο «αιρετικός» Μαριάτεγκι θεωρήθηκε ρομαντικός καθώς αρνιόταν τον ντετερμινισμό της προόδου. Σήμερα η ιδεολογική διαμάχη είναι παρόμοια. H AIDESP, μαζί με την πολιτική μάχη των αναγκών, υπερασπίζει άλλο τρόπο ζωής, στον αντίποδα της κοινωνίας του πετρελαίου και της βιομηχανίας, και πιο κοντά στις κοινοτικές παραδόσεις (επινοημένες ή όχι). Ο Α.Γκαρσία τους κατηγορεί για οπισθοδρομικούς και λέει: ‘η γη της Αμαζονίας ανήκει σε όλους τους Περουβιανούς, όχι στη μικρή ομάδα που κατοικεί εκεί». Το Περού θέλει πετρέλαιο, όχι τόξα και βέλη. Αλλά ποιος είναι το Περού; Το κατασκεύασμα του έθνους έρχεται πάλι να περισώσει την αιωνόβια καταλήστευση. Ενώ η γειτονική Βραζιλία καταπατάει τη γη ιθαγενών στο όνομα της «Εθνικής Ασφάλειας» και της ‘εθνικής’ σόγιας.

Το λεγόμενο ‘ιθαγενικό ζήτημα’ αναδύεται σ’ όλη σχεδόν τη Λ.Αμερική. Από το Μεξικό ως τους Μαπούτσε της Παταγονίας, οι αγώνες επιμένουν για γη κι ελευθερία. Η διακήρυξη του συνεδρίου 6500 αντιπροσώπων ιθαγενών από 22 χώρες, στο Περού στις 31 Μαΐου, καταλήγει: «Η γη δεν μας ανήκει, εμείς ανήκουμε σ’ αυτή»

Κρίτων Ηλιόπουλος, São Paulo, 11/06/2009

Ανακυκλωτές σκουπιδιών Βίντεο

O Sergio Bispo είναι 50 χρόνων και απόφοιτος δευτέρας δημοτικού. Γεννήθηκε και
μεγάλωσε κοντά σ’ ένα σκουπιδότοπο στα Βορειοδυτικά της Βραζιλίας, όπου οι γονείς
του και τα αδέρφια του διάλεγαν αντικείμενα για ανακύκλωση και για να φάνε. Εκεί
είδε ένα αδερφάκι του να πεθαίνει όταν θάφτηκε από τόνους σκουπιδιών που άδειαζε
το φορτηγό πάνω του την ώρα που κοιμόταν. Θυμάται τι έτρωγε μέσα από τα
σκουπίδια. Το 1989 ήρθε στο Σάο Πάουλο με οτοστόπ. Θυμάται ένα ταξίδι διάρκειας
90 ημερών στο οποίο τρέφονταν με τα αποφάγια στους σταθμούς και με φρούτα του
δάσους. Θυμάται ακόμα ότι όταν έφαγε για πρώτη φορά φαγητό ύστερα από δέκα μέρες
πείνας, λιποθύμησε. Στο Σάο Πάουλο έφτιαξε καροτσάκι και άρχισε να μαζεύει
ανακυκλώσιμο υλικό στους δρόμους. Θυμάται τα χρόνια που κοιμόταν στο δρόμο,
κάτω από γέφυρες, μέσα σε πάρκα. Παντρεύτηκε, χώρισε, έχει τρία παιδιά.
Ο Μπίσπο (Επίσκοπος), όπως τον φωνάζουν όλοι, είναι ένας από τους ηγέτες και
ιδρυτές του βραζιλιάνικου Κινήματος Εργαζομένων στα Ανακυκλώσιμα Υλικά.
(MNCR) που ιδρύθηκε το 1999 συγκεντρώνοντας σκόρπιες οργανώσεις, για να
διεκδικήσει την αναγνώριση του επαγγέλματος από την πολιτεία, τη διεκδίκηση των
δικαιωμάτων που προκύπτουν από την μεγάλη κοινωνική προσφορά του έργου τους.
Ο Μπίσπο, είκοσι χρόνια τραβάει το βαρύ ξύλινο καρότσι του στις λεωφόρους της
μεγαλούπολης. Τώρα συμμετέχει σ’ έναν αυτοδιαχειριζόμενο συνεταιρισμό
ανακυκλωτών, Cooper Glicerio, ο οποίος έχει πρόσφατα αποκτήσει νομική και
φορολογική υπόσταση, καθώς και χώρο για τη διαλογή κάτω από μεγάλες
υπερυψωμένες οδικές γέφυρες στο κέντρο της πόλης, σε μια περιοχή που εργάζονται οι
2000 περίπου από τους 20.000 εργάτες που πραγματοποιούν το 95% της ανακύκλωσης
των σκουπιδιών της πόλης, τροφοδοτώντας με άφθονο υλικό μεγάλα μονοπώλια
χαρτιού, γυαλιού, μετάλλου και πλαστικού.

Ακολουθήσαμε τον Μπίσπο σ’ ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής του στην πόλη και
κουβεντιάσαμε μαζί του για τις διεκδικήσεις του κλάδου και τα προβλήματά τους. Ήταν
τραυματισμένος στο πρόσωπο. Την προηγούμενη νύχτα, 'άγνωστοι' μπήκαν στο σπίτι
του τον απείλησαν και τον χτύπησαν. Είχε περάσει τη νύχτα στο νοσοκομείο και στην
αστυνομία. Δεν είναι απλό πράγμα να είσαι ασυμβίβαστος συνδικαλιστής στη Βραζιλία.
Ωστόσο δεν μπορεί να σταματήσει να δουλεύει και ύστερα από μια τέτοια νύχτα, όλη
την επόμενη μέρα είναι στο δρόμο με το καροτσάκι.
Έπειτα επισκεφτήκαμε το χώρο διαλογής του συνεταιρισμού και μιλήσαμε με αρκετούς
εργαζόμενους από το σύνολο 35 μελών (17 γυναίκες και 18 άντρες). Για ένα χώρο
γεμάτο σκουπίδια, είναι εντυπωσιακή η τάξη και η καθαριότητα. Υπάρχουν οι χώροι
για γραφεία, η κουζίνα με το ζεστό καφέ, οι πίνακες ανακοινώσεων με έσοδα, έξοδα, με
τις ‘αγγαρείες’. Ακόμα και ‘χρονόμετρο’ με κάρτες παρουσίας. Ο Μπίσπο γελάει όταν
μου το δείχνει. «Το βρήκαμε στα σκουπίδια κι αυτό». Μας εξηγεί ότι είναι
‘διακοσμητικό’, στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν αυστηρά ωράρια.
Το πρώτο πράγμα που θα πει ο Μπίσπο είναι για την ανάγκη αναγνώρισης του
επαγγέλματος και της κοινωνικής προσφοράς του.
Η πρώτη δημοτική αρχή που αντιμετώπισε τους συλλέκτες όχι σαν περιθωριακούς και
εγκληματίες ήταν του Εργατικού Κόμματος ΡΤ (1989-1992, Luiza Erundina). Ωστόσο,
ακόμα αντιμετωπίζουν μεγάλη προκατάληψη από την εξουσία αλλά και τον υπόλοιπο
πληθυσμό. Η δεξιά πολιτική της τωρινής δημοτικής αρχής θέλει να δώσει όλο το
παραγόμενο κέρδος από την ανακύκλωση σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, αφαιρώντας
από τους εργαζόμενους αυτή την πηγή εισοδήματος. Έφτασε μάλιστα να απαγορεύσει
την κυκλοφορία ‘ζωήλατων οχημάτων’ στους δρόμους. Με αυτό το διάταγμα εξαπέλυσε
μεγάλη καταστολή και η αστυνομία κατάσχεσε και κατέστρεψε πολλά καροτσάκια
ανακυκλωτών. Με τις αντιδράσεις του κινήματος μπήκε ένα φρένο στην καταστολή και
οι πλανόδιοι ανακυκλωτές κέρδισαν τουλάχιστον το δικαίωμά τους να κυκλοφορούν
στην πόλη.
«Πρέπει όλος ο κόσμος να καταλάβει ότι δεν είμαστε ούτε κλέφτες, ούτε αλκοολικοί,
ούτε αλήτες. Δεν είμαστε ζητιάνοι, ούτε και φουκαράδες που θέλουμε λύπηση,
συμπόνια, ελεημοσύνη. Είμαστε εργαζόμενοι, μ’ αυτό τον τρόπο βγάζουμε το ψωμί
για την οικογένειά μας και ταυτόχρονα προσφέρουμε στο κοινωνικό σύνολο.»
Πότε φτιάξατε το συνεταιρισμό;
Πριν από έξι χρόνια. Παλιότερα εδώ υπήρχε μια ομάδα που υποστηριζόταν από τη
Recifran, μια οργάνωση Φραγκισκανών που βοηθούσε τους συλλέκτες
ανακυκλώσιμων υλικών να οργανωθούν.
Δουλεύουμε κυρίως στο κέντρο της πόλης, στη Μοόκα, Καμπουσί κλπ (συνοικίες
κοντά στο κέντρο). Τον περασμένο μήνα συγκεντρώσαμε 300 τόνους. Πρόσφατα
αρχίσαμε τη συλλογή τηγανόλαδου για την παραγωγή βιοκαυσίμου. Είμαστε καλά
οργανωμένοι, ανήκουμε στο Κίνημα των Ανακυκλωτών (MNCR). Υπάρχει το
Διοικητικό Συμβούλιο και η Ελεγκτική Επιτροπή. Συνεδριάζουν κάθε βδομάδα.
Γενική συνέλευση κάνουμε κάθε μήνα.
Έχουμε ομάδες εργασίας, υπεύθυνους για τους τομείς, εμπορία, επιμόρφωση, υγεία,
κλπ.
Υπάρχει εσωτερική δημοκρατία;
Τα πάντα τα αποφασίζουμε συλλογικά, όλοι μαζί. Για να καταλάβεις, πολύ σπάνια
καταλήγουμε να πάρουμε αποφάσεις με πλειοψηφία, τις περισσότερες φορές
καταφέρνουμε να έχουμε απόλυτη ομοφωνία.
Ποιο είναι το όφελος από την δημιουργία του συνεταιρισμού;
Πρώτα-πρώτα πετυχαίνουμε καλύτερες τιμές από τους εμπόρους. Ωστόσο, είμαστε
υποχρεωμένοι να πουλάμε το υλικό σε μεσάζοντες, γιατί δεν έχουμε τα μέσα. Τώρα
έχουμε φορολογική υπόσταση, τιμολόγια κλπ και μπορούμε να πουλάμε, όμως δεν
έχουμε τα μέσα μεταφοράς. Πρέπει να ξέρεις ότι η ανακύκλωση είναι μονοπώλιο στη
Βραζιλία, στο χαρτί για παράδειγμα είναι μόνο 3 οι βιομηχανίες που ανακυκλώνουν.
Ο υπεύθυνος για τις πωλήσεις μας εξηγεί:
«Η βιομηχανία έρχεται να παραλάβει υλικό μόνο πάνω από 50 τόνους. Εμείς δεν
έχουμε φτάσει σ’ αυτό ακόμα. Επίσης χρειαζόμαστε κάδους αποθήκευσης που δεν
έχουμε και μας τους δανείζει ο μεσάζοντας έμπορος. Αυτό διεκδικούμε και από το
Κράτος, θα μπορούσε να μας παρέχει τέτοια μέσα, (κάδους, οχήματα, μηχανήματα
διαλογής), αν ήθελε να συμβάλει ουσιαστικά στη δουλειά της ανακύκλωσης.»
Σέρζιο Μπίσπο: Ένα δοχείο σαν αυτά (μας δείχνει τα δοχεία που τους δανείζει ο
έμπορος) κοστίζει 10.000 ρεάλ (περίπου 3.500 ευρώ) και το φορτηγό που τον
μεταφέρει κοστίζει περίπου 200.000 ρεάλ (περίπου 80.000 ευρώ). Για να γλιτώσεις
από τους μεσάζοντες, χρειάζεσαι ένα τέτοιο φορτηγό και τουλάχιστον 6 δοχεία-
καρότσες σαν αυτές.
Και τι αύξηση στο κέρδος θα είχατε αν πουλούσατε κατευθείαν στη βιομηχανία;
Σήμερα, για παράδειγμα, πουλάμε το χαρτί 40 λεπτά του ρεάλ (περίπου 0,15 ευρώ),
στη βιομηχανία θα το πουλούσαμε 1,80 λεπτά. Οι τύποι κερδίζουν πολλά,
καταλαβαίνεις. Το αγοράζουν 40 λεπτά και το πουλάνε στη βιομηχανία τα τριπλά και
περισσότερο.
Πώς γίνεται η δουλειά στο συνεταιρισμό; Πώς προσφέρει ο καθένας και πώς
μοιράζονται τα έσοδα; Δεν δημιουργούνται προβλήματα του τύπου ‘εγώ δουλεύω
περισσότερο κι ο άλλος λιγότερο»;
Όχι, δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Αλλά έχουμε δύο συστήματα που λειτουργούν
ταυτόχρονα. Βλέπεις ο καπιταλισμός έχει βαθιές ρίζες, δεν είναι εύκολο να
ξεφύγουμε εμείς. Δεν είναι εύκολο να συμφωνήσουν οι άνθρωποι στη συνεταιριστική
εργασία. Οπότε δουλεύουμε και ατομικά και συλλογικά. Δηλαδή, ο καθένας φέρνει
το υλικό του, το επεξεργάζεται (με τη βοήθεια και ενός ακόμα) και εισπράττει την
αξία των υλικών που έχει προσφέρει που τη μοιράζεται με το βοηθό του. Ο άλλος
τρόπος είναι ο συλλογικός. Ένα μεγάλο μέρος του υλικού που φτάνει εδώ ανήκει στο
συνεταιρισμό, δηλαδή σε όλους, Δουλεύουμε όλοι και παίρνουμε από ίσα μερίδια.
Μπορείς να περιγράψεις λίγο την καθημερινότητα του εργαζόμενου με το καροτσάκι;
Ερχόμαστε το πρωί εδώ, πίνουμε καφέ όλοι μαζί, κάνουν προσευχή όσοι πιστεύουν
σε κάποια θρησκεία. Σεβόμαστε την πίστη του καθενός, άλλος Ευαγγελιστής, άλλος
Βουδιστής, άλλος Άθεος.
Μετά αυτοί που μαζεύουν το υλικό, παίρνουν το καρότσι τους κάνουν την συλλογή.
Τρώνε έξω, συνήθως στα εστιατόρια του «ενός ρεάλ» (ειδικά κοινωφελή εστιατόρια
του κέντρου), αν δεν έχουν δεν τρώνε τίποτα.
Η δουλειά είναι δύσκολη. Τραβάμε το καροτσάκι μέσα στις λεωφόρους, οι οδηγοί
εκνευρίζονται, μας βρίζουν. Πρόπερσι ο δήμαρχος έβγαλε το διάταγμα της
απαγόρευσης των καροτσιών. Η αστυνομία μας έσπαγε τα καρότσια. Τελικά μετά τη
διαδήλωση στο Δημαρχείο σταμάτησαν το κυνηγητό. Στην Παουλίστα δεν μας
αφήνουν να πάμε που είναι από τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα του κόσμου. (Ένα
συγκεκριμένο κτίριο στην Παουλίστα βγάζει 5.000 σκουπίδια την ημέρα). Άλλοτε
βρέχει, όπως σήμερα. Είδες τι δύσκολο που ήταν, ο δρόμος γλιστράει…Ο κόσμος δεν
καταλαβαίνει πόσο σημαντική είναι η δουλειά μας, μας βλέπει σαν ζητιάνους. Μ’ ένα
τόνο χαρτί που μαζεύουμε σώζουμε 20 δέντρα. Φαντάσου…
Υπάρχουν άτομα που μαζεύουν υλικό μόνοι τους κι έρχονται σ’ εσάς να σας το
πουλήσουν;
Όχι, εμείς δεν δεχόμαστε. Είναι κι αυτό εκμετάλλευση. Υπάρχουν συνεταιρισμοί που
το κάνουν, αγοράζουν υλικό από μεμονωμένους συλλέκτες. Εμείς λέμε σ’ όποιον
θέλει να έρθει μαζί στο συνεταιρισμό, σαν ισότιμο μέλος και να δουλέψει με τους
ίδιους όρους.
Δέχεστε καινούργια μέλη;
Βεβαίως. Ο αγώνας μας είναι για την οργάνωση όλων των Συλλεκτών. Ο καθένας
μόνος του δεν κάνει τίποτα. Καλούμε τον κόσμο που κάνει αυτή τη δουλειά να
οργανωθεί. Κάποιος που θέλει να έρθει στο συνεταιρισμό μας, έρχεται, παρακολουθεί
τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, της Ελεγκτικής Επιτροπής, βλέπει ό,τι
θέλει, κάνει εκτιμήσεις και μπορεί να βγάλει συμπεράσματα για να αποφασίσει. Μετά
η Γενική Συνέλευση αποφασίζει.
Ας έρθουμε λίγο στο συνολικό κίνημα των Ανακυκλωτών. Τι διεκδικείτε; Τι απαιτήσεις
έχετε από το Δήμο, την πολιτειακή και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση;
Πρώτα-πρώτα θέλουμε αναγνώριση της δουλειάς που προσφέρουμε η οποία δεν
ανταμείβεται όπως θα έπρεπε. Ζητάμε να αναγνωριστεί πρακτικά, νομικά κλπ το
επάγγελμά μας, σαν επαγγελματική κατηγορία. Έχουμε πετύχει την αναγνώριση των
συνεταιρισμών με το ομοσπονδιακό διάταγμα 5.940 του 2006. Αλλά η μεγάλη μας
δυσκολία σήμερα είναι οι κυβερνήσεις στις Πολιτείες και στους Δήμους.
Επειδή δεν αναγνωρίζουν την παροχή υπηρεσιών που κάνετε;
Προσπαθούν να μας διώξουν και να δώσουν σε ιδιωτικές εταιρείες την ανακύκλωση.
Περισσότερο από το 90% του υλικού που πηγαίνει για ανακύκλωση στις βιομηχανίες
το συγκεντρώνουμε εμείς. Όλα αυτά θα πήγαιναν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
Είναι μια αλυσίδα παραγωγής, κι εμείς είμαστε ο βασικός κρίκος. Όμως κερδίζουμε
τα λιγότερα.
Μπορείτε να υπολογίσετε πόσα χρήματα π.χ κερδίζει ο Δήμος από τη δική σας δουλειά,
όταν μαζεύεται τα σκουπίδια από τους δρόμους, από μεγάλα κτίρια, ξενοδοχεία,
εστιατόρια κλπ
Ο Δήμος πληρώνει 120 ρεάλ τον τόνο στις ιδιωτικές εταιρείες συλλογής σκουπιδιών
για να μεταφέρουν τα σκουπίδια στους χώρους υγειονομικής ταφής. Εμείς τον
περασμένο χρόνο μαζέψαμε περίπου 1.200.000 τόνους. Ο Δήμος θα έπρεπε να είχε
πληρώσει γι’ αυτούς τους τόνους. Κάνε τον υπολογισμό.
Ωστόσο ο Δήμος δεν σας δίνει τίποτα;
Κι όχι μόνο αυτό. Αλλά ο Δήμος εισέπραξε τις Πιστώσεις για το Διοξείδιο του
Άνθρακα από ευρωπαϊκές χώρες για δύο συνεχόμενες χρονιές και δεν έδωσε τίποτα
απ’ αυτά τα λεφτά, ούτε σ’ εμάς ούτε σ’ άλλους που προφέρουν στην προστασία του
περιβάλλοντος.
Στο Σάο Πάουλο δουλεύουν περίπου 20.000 πλανόδιοι ανακυκλωτές. Πόσοι
συνεταιρισμοί υπάρχουν;
Συνεταιρισμοί που έχουν σύμβαση με το Δήμο είναι μόνο 11.
Δηλαδή παίρνουν χρήματα, οικονομική ή άλλη ενίσχυση, φορτηγά, μηχανήματα, από τη
Δήμο;
Όχι, αυτά τα έχουν οι διάφοροι οργανισμοί του Δήμου.
Αλλά υπάρχουν άλλες 150 ομάδες συλλεκτών που δεν έχουν καμία εντελώς
υποστήριξη από την Δημαρχία.
Sao Paulo 27/5/2009

Συλλογικές Αντιστάσεις στη Μεγαλούπολη του Σάο Παουλο

Abstract

The article outlines the current debate on urban social movements in Brazil, its development and prospects. This raises questions about the crisis of collective resistance: if the movements can form a collective and global policy decisions, whether they are mere mechanisms of transmission of government policies, if they can contribute to a just solution to the problems affecting the majority. Εste article is not intended to look for answers on these questions or give a theoretical interpretation, but to provide raw material on the current status of urban movements in Sao Paulo and debate on these. In cities like Sao Paulo, exist several interest groups, many contradictions and so there is always resistance to the options of power, regardless of any assessment on the effectiveness or the prospects of these resistances.
The study focuses on Sao Paulo, a city with enormous social inequality, with large masses of excluding millions of people without basic means of livelihood, where there are movements organized on the basis of economic needs and demands, which also organizes collective resistance on cultural needs and values. We try to present the resistance on the issue of housing, or those claim the "urban reform", activity and reflection on the carriage, the movements of workers in waste management and recycling, resistance to state terrorism and repression by the "criminalization of poverty". It also addresses the role of resistance that we call "cultural" or groups associated with lifestyle, consumption, entertainment, art and ideology (Hip-Hop, literature of "favelas", community radio)

Resumo

El artículo esboza el debate actual sobre los movimientos sociales urbanos en Brasil, su desarrollo y perspectivas. Se plantean preguntas sobre la crisis de la resistencia colectiva: si los movimientos pueden formar una respuesta colectiva y mundial contra las decisiones políticas, si son meros mecanismos de transmisión de politicas de gobierno, si pueden contribuir a una solución justa a los problemas que afectan a la mayoría . Εste artículo no pretende buscar respuestas en esas preguntas ni dar una interpretación teórica, sino proporcionar materia prima sobre la situación actual de los movimientos urbanos en Sao Paulo y el debate sobre estos. En ciudades como Sao Paulo, surgen varios grupos de interés, muchas contradicciones y por lo tanto, siempre hay resistencia contra las opciones de poder, independientemente de cualquier evaluación sobre la eficacia o las perspectivas de estas resistencias.
El estudio se centra en Sao Paulo, ciudad con enorme desigualdad social, con grandes masas de excluidos, millones de personas que carecen de medios básicos de subsistencia, donde hay movimientos organizados sobre la base de necesidades y demandas económicas, donde también se organiza resistencia colectiva en torno a necesidades culturales y valores. Tratamos de presentar las resistencias sobre la cuestión de la vivienda, o los que reinvindican la llamada "reforma urbana", la actividad y la reflexión sobre el transporte, el movimientos de los trabajadores en gestión de residuos y reciclaje, la resistencia al terrorismo de Estado, y la represión por la «criminalización de la pobreza». También abordamos el papel de los que denominamos resistencia "cultural", o sea grupos asociados con el estilo de vida, consumo, entretenimiento, arte e ideología (Hip-Hop, literatura de «favelas», Radios Comunitarias).




Περίληψη
Το άρθρο περιγράφει συνοπτικά τη συζήτηση γύρω από τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα των πόλεων στη Βραζιλία, για την εξέλιξή τους και τις προοπτικές. Τίθονται τα ερωτήματα σχετικά με την κρίση των συλλογικών αντιστάσεων, το αν μπορούν να διαμορφώσουν μια συλλογική και γενικευμένη απάντηση αντίθετη με τις υπάρχουσες πολιτικές επιλογές, αν καταλήγουν μηχανισμοί διαχείρισης της εξουσίας και ιμάντες μεταβίβασης κυβερνητικών επιλογών, αν συνεισφέρουν σε δίκαιη λύση προβλημάτων που απασχολούν την πλειοψηφία. Ο σκοπός του άρθρου δεν είναι ερμηνευτικός αλλά περιγραφικός, δεν έχει στόχο να δώσει απαντήσεις, δεν έχει στόχο να δώσει ορισμό για το τι είναι και τι όχι κίνημα, ούτε σχετικά με την κρίση ή την εξάπλωση του φαινομένου. Θεωρούμε ότι οι μεγαλουπόλεις, όπως της Βραζιλίας, δημιουργούν πολλαπλούς διαχωρισμούς κοινωνικών ομάδων και συμφερόντων και συνεπώς παρατηρούμε ‘οργανωμένες συλλογικές αντιστάσεις’ στις πολιτικές επιλογές της εξουσίας, που υπάρχουν πάντα ανεξάρτητα από την όποια αξιολόγησή τους.
Συγκεκριμένα, μελετάμε την πόλη του Σάο Πάουλο, μια πόλη με τεράστια κοινωνική ανισότητα, με μεγάλες μάζες αποκλεισμένων, με πληθυσμούς που στερούνται βασικά μέσα διαβίωσης, όπου υπάρχουν κινήματα που οργανώνονται με βάση οικονομικές ανάγκες και διεκδικήσεις, αλλά επίσης οργανωμένες συλλογικές αντιστάσεις γύρω από πολιτισμικές ανάγκες και διαμόρφωση αξιών. Προσπαθούμε να παρουσιάσουμε τις ποικίλες οργανωμένες συλλογικές αντιστάσεις όπως αυτές με άξονα το ζήτημα της Στέγης ή γενικότερα το αίτημα της ‘αστικής μεταρρύθμισης’ όπως το θέτουν (Οργανώσεις Αστέγων, καταλήψεις) , τη δραστηριότητα και τον προβληματισμό γύρω από τις Συγκοινωνίες (Κίνημα για την Ελεύθερη Μετακίνηση), τη Διαχείριση των Σκουπιδιών και την Ανακύκλωση (Οργανώσεις και Συνεταιρισμοί Συλλεκτών Ανακυκλώσιμων Σκουπιδιών), τις αντιστάσεις στην κρατική τρομοκρατία, αυθαιρεσία και καταστολή με την «ποινικοποίηση της φτώχειας». Επίσης προσεγγίζουμε αυτό που θα ονομάζαμε κατηγορία των ‘πολιτισμικών’ αντιστάσεων που έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής, την κατανάλωση, τη διασκέδαση, την τέχνη και την ιδεολογία (Ομάδες Hip-Hop, ομάδες καλλιτεχνικής έκφρασης και κουλτούρας στην περιφέρεια, και τη λογοτεχνία της «φαβέλας», τα κοινοτικά ραδιόφωνα). Η έρευνα έγινε με υλικά και συνεντεύξεις εκπροσώπων των οργανώσεων.



Λίγη ιστορία…

Οι βαθιές αντιθέσεις που αναδύονται στο αστικό τοπίο της Λατινικής Αμερικής γεννούν τις οργανωμένες πιέσεις των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων προς το Κράτος που, από την πλευρά του, οργανώνει την ανάπτυξη στην παραγωγή οικονομικών κερδών. Ωστόσο, οι αντιθέσεις, οι ελλείψεις, η κοινωνική ανισότητα δεν αρκούν για να εξηγήσουν τη χρονικά προσδιορισμένη εμφάνιση οργανωμένων συλλογικών δράσεων ομάδων που διεκδικούν ή αντιστέκονται. Επιδρά η γενικότερη πολιτική κατάσταση και ο συσχετισμός δυνάμεων, καθώς και πρωτοβουλίες ήδη οργανωμένων ομάδων, ατόμων ή οργανώσεων όπως κόμματα, συνδικάτα, εκκλησία.

Αυτό που ονομάστηκε «λαϊκά κινήματα» στη Βραζιλία εμφανίζονται τη δεκαετία του ’70, προς τα τέλη, όταν οι συνθήκες ζωής χειροτερεύουν αισθητά στις πόλεις με την πολιτική των δικτατοριών και τη βιομηχανική κρίση, όταν οι παραδοσιακές οργανώσεις των ‘από κάτω’, όπως πχ τα συνδικάτα, δεν μπορούν να εκφράσουν τις διεκδικήσεις. Τα συνδικάτα είτε δεν υπάρχουν είτε αδυνατούν να οργανώσουν τις διεκδικήσεις για στέγη, υγεία, μεταφορές, και άλλες που αφορούν βασικές ανάγκες της εργατικής τάξης των πόλεων. Επίσης τα πολιτικά κόμματα είτε δεν υπάρχουν είτε κι αυτά αδυνατούν να δώσουν φωνή σ’ όσους δεν ακούγονται πουθενά.
Διαμορφώνονται οργανώσεις στη βάση συγκεκριμένων αναγκών και διεκδικήσεων, για τη γη, κατοικία, παιδικούς σταθμούς, συγκοινωνίες, , γενικώς την ανάγκη δημοσίων υπηρεσιών στους ‘μη οργανωμένους στην πόλη’ οικισμούς, αποχέτευση, νερό κλπ. (‘δίκτυα συλλογικής κατανάλωσης= ηλεκτρισμός, νερό, κλπ’)
Ένα φαινόμενο διαφορετικό από αυτό που ονομάστηκε ‘νέα κινήματα’ στην Ευρώπη, όπου υπάρχει η πρωτύτερη ανάπτυξης του ‘Κράτους-Πρόνοιας’.
Τα λαϊκά κινήματα αναπτύσσονται συνήθως στην περιφέρεια των πόλεων (νέες συνοικίες, εργατικές, κλπ) αλλά και στο κέντρο με την υποβάθμισή του και τα παιχνίδια της κατασκευαστικής κερδοσκοπίας. (υποβάθμιση λόγω απομάκρυνσης του εμπορικού-χρηματιστηριακού κέντρου, το κέντρο γίνεται τόπος κατοικίας φτωχών, προσπάθεια ‘καθαρισμού’).
Η στρατιωτική δικτατορία στη Βραζιλία, το 1964, διέκοψε τη διαδικασία εκσυγχρονισμού του υπερ-συγκεντρωμένου ελιτίστικου καπιταλισμού της Βραζιλίας. Η ανάπτυξη θα εξακολουθήσει να γίνεται με αυταρχική συγκεντρωτική δομή χωρίς καμία αναδιανομή του πλούτου και χωρίς μείωση της τεράστιας ιστορικής ανισότητας. Ταυτόχρονα, η κρατική βία αγγίζει πλέον και τα μεσαία στρώματα. Τα συνδικάτα ή είναι συνεργαζόμενα ή εκτός νόμου. Το ίδιο και τα πολιτικά κόμματα. Όταν η καταστολή αγγίζει στρώματα μεσαίας τάξης και διανοουμένων εμφανίζονται ισχυρά ένοπλα κινήματα αντίστασης τα οποία θα ηττηθούν οριστικά στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Από τότε και μετά, αρχίζει ένας νέος κύκλος κοινωνικών αγώνων και οργάνωσης, με νέο συνδικαλιστικό κίνημα και τα νέα λαϊκά κινήματα. Το μεν πρώτο εκφράζει τις διεκδικήσεις που προκύπτουν στις σχέσεις εργασίας, τα άλλα εκφράζουν τις ανάγκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης έξω από το ωράριο εργασίας.
Δημιουργούνται Οργανώσεις Γειτονιάς, σύλλογοι ενοικιαστών, ομάδες κατοίκων σε συνθήκες εξαθλίωσης (cortiços ), οργανώσεις εργαζόμενων μητέρων που διεκδικούν παιδικούς σταθμούς, όπως επίσης οι Εκκλησιαστικές Κοινότητες Βάσης (CEB), το Κίνημα Υπεράσπισης των κατοίκων σε Φαβέλες .
Ενώ κόμματα και συνδικάτα είναι τσακισμένα από τη δικτατορία, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των κινημάτων παίζουν οι οργανώσεις της Καθολικής Εκκλησίας που σχετίζονται με το ρεύμα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης. Πρόκειται για μία τάση Καθολικών Ιερωμένων στη Λατινική Αμερική που προωθεί συγκεκριμένες ενέργειες υπεράσπισης των κοινωνικά αδικημένων στρωμάτων. Η δράση της Εκκλησίας με τις οργανώσεις Βάσεις ήταν ενταγμένη στην καθημερινή ζωή του πληθυσμού εφόσον σε κάθε γειτονιά υπήρχε εκκλησία. Η σημασία της ήταν τεράστια, όχι μόνο γιατί παρείχε ένα χώρο για τις συγκεντρώσεις, αλλά επειδή παρείχε πολιτική και πνευματική υποστήριξη των αγώνων. Η πάλη τοποθετείται σε τρεις άξονες: ιδιοκτησία, κατάλυμα, προστασία, σύμφωνα με τις θέσεις των Επισκοπικών Συνόδων. Ήδη από τη δεκαετία του 1970 με την υποστήριξη της εκκλησίας, δημιουργείται το MDF Movimento de Defesa do Favelado, στις ανατολικές περιοχές της πόλης. Το κίνημα παίρνει διαστάσεις σε όλη την αχανή χώρα και ενόψει της Συντακτικής Συνέλευσης για το νέο Σύνταγμα επεξεργάζεται, με τη συνεισφορά των Εκκλησιαστικών Οργανώσεων, τους στόχους της πάλης για «Αστική Μεταρρύθμιση» και την «Κοινωνική λειτουργία της αστικής ατομικής ιδιοκτησίας». «Ο κοινωνικός ρόλος της αστικής ιδιοκτησίας ορίζεται από τον κοινωνικό σκοπό της, σε συνδυασμό με την κατοχύρωση του δικαιώματος όλων σε αξιοπρεπή κατοικία, ενώ αποτρέπει την καταχρηστική συγκέντρωση γης και διατήρηση άδειων ή εγκαταλειμμένων κτιρίων.» Santos, 2008.
Αργότερα, τη δεκαετία του 1990 έχουμε μία ρήξη των Λαϊκών Κινημάτων με την Εκκλησία, εξαιτίας του υπερβολικού ελέγχου που επιδιώκει να ασκεί η Εκκλησία.

Η σχέση των κινημάτων με τα πολιτικά κόμματα που εκφράζουν τα πιο ασθενή κοινωνικά στρώματα περιγράφεται περίπου όπως οι κλασσικές αναλύσεις της αριστεράς περιγράφουν τις σχέσεις κομμάτων με τα συνδικάτα. Η συζήτηση περιστρέφεται στη χρησιμοποίηση ή όχι του κινήματος για πολιτικούς στόχους, στη διαπλοκή των οργανώσεων, στο επίπεδο της πολιτικών στόχων του κινήματος. Ορισμένοι βλέπουν το μαζικό κίνημα ως πρώτο χώρο πολιτικοποίησης και δεξαμενή άντλησης αγωνιστών για την πολιτική εξουσία με οργανωτικούς δεσμούς με το κόμμα, άλλοι επιμένουν περισσότερο στην οργανωτική αυτονομία από το κόμμα και μόνο σε απλή στρατηγική σύνδεση των στόχων.
Την πρώτη περίοδο των κινημάτων, στη δεκαετία του 1980, τα κοινωνικά κινήματα ενώθηκαν οργανωτικά με τα πολιτικά κόμματα, στον αγώνα για το γκρέμισμα της δικτατορίας. Η μεγάλη απεργία των μεταλλεργατών το 1980 που άνοιξε το δρόμο στα καινούργια συνδικάτα ήταν και η αρχή για την ίδρυση του Εργατικού Κόμματος (PT), ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο στην ιστορία των κοινωνικών οργανώσεων, που φτιάχτηκε με την συνάθροιση οργανώσεων και προσώπων, κομμάτων, συνδικαλιστών, εκκλησιαστικών οργανώσεων βάσης, ομάδων κάθε είδους. Τα δεδομένα αλλάζουν στο Σάο Πάουλο το 1988 όταν το ΡΤ κερδίζει τις εκλογές στο δήμο. Με την ίδρυση Λαϊκών Συμβουλίων δημιουργείται μία διαπλοκή των κινηματικών οργανώσεων με την εξουσία. Για πρώτη φορά εφαρμόζεται μία κοινωνική πολιτική κατοικίας, καθιερώνεται Φόρος Ακίνητης Περιουσίας που είναι μεγάλος για κενές αστικές ιδιοκτησίες, δημιουργείται Ρυθμιστικό Σχέδιο και κατοχυρώνεται το δικαίωμα κτήσης της γης των κατοίκων περιοχών χωρίς τίτλους ιδιοκτησίας. Τα κινήματα στέγης που συνδέονται με το ΡΤ θέτουν ως βασικό στόχο την υπεράσπιση της Φαβέλας, τη μη καταστροφή της και την ένταξή της στο σχεδιασμό της πόλης, όπως π.χ το MUF (Ενοποιημένο Κίνημα κατοίκων Φαβέλας). Ωστόσο, την ίδια περίοδο παρουσιάζονται φαινόμενα πελατειακών σχέσεων, συντεχνιασμού και μετατροπή των Κινημάτων σε ιμάντες της εξουσίας. Την ίδια περίοδο αναπτύσσονται και πολλές θεωρητικές επεξεργασίες και συζήτηση.
Μιλάμε για ‘διαταξικά’ –‘πολυταξικά’ ή κινήματα των ‘πιο χαμηλών στρωμάτων’;
Κινήματα ‘μεταρρυθμιστικά’ ή ‘κινήματα ανατρεπτικά’;
Κινήματα ‘συνδιαχειριστές της εξουσίας’, από τα πάνω, ιμάντες μεταφοράς των λύσεων που η εξουσία επιδιώκει να παρουσιάσει ως κοινωνικά αιτήματα όλων;
Γενικά τα κινήματα «συνεισφέρουν στην αλλαγή της λογικής ιδιοποίησης και χρήσης του αστικού χώρου, στην αλλαγή νόμων για τη χρήση και κατοχή του εδάφους, ή στην κατάκτηση διαφορετικών τιμολογίων των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας» Santos,2008.
Η οργανωτική δομή των κινημάτων επίσης αποτελεί αντικείμενο έντονου προβληματισμού. Καθώς τα άτομα που συμμετέχουν σ’ ένα κίνημα διεκδίκησης στέγης μπορεί να κερδίσουν αυτό που διεκδικούν, το κίνημα διαλύεται ή παραμένουν κάποια στελέχη. Συνεπώς, είναι αναμενόμενο και αναπόφευκτο να υπάρχουν ορισμένα στελέχη των κινημάτων που παραμένουν στην ηγεσία. Σ’ ένα συνδικάτο η διοίκηση μπορεί εύκολα να εναλλάσσεται και να εκλέγεται από τους ίδιος τους εργάτες. Όμως σ’ ένα κίνημα αστέγων οι ηγέτες χάνουν την ιδιότητα του αστέγου όταν κατακτηθούν τα αιτήματά τους. Αυτό δημιουργεί μια εκ των πραγμάτων ελλιπή δημοκρατική αυτοοργάνωση.

Σ’ ένα κλασικό κείμενο του 1987 για τα κοινωνικά κινήματα η ανθρωπολόγος Ruth Corrêa Leite Cardoso, σύζυγος του μετέπειτα νεοφιλελεύθερου προέδρου Cardoso, (συμμετείχε στην κυβέρνησή του), περιέγραφε τα κινήματα πόλης με τα εξής χαρακτηριστικά:
1.Είναι νέα, διακριτά από τις παραδοσιακές μορφές πολιτικής δράσης (κόμματα-συνδικάτα) και προτείνουν εξειδικευμένες μορφές συμμετοχής καθώς κατοχυρώνουν νέες κοινωνικές ταυτότητες.
2) Αντιστέκονται στην υπάρχουσα κυριαρχία, ειδικά σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Συνεπώς, αποτελούν μορφές πάλης αντίθετες με το Κράτος.
3) Επειδή είναι νέες και αντικρατικές, αυτές οι συλλογικές εκδηλώσεις φέρνουν στην πολιτική σκηνή μια νέα δυναμική για τη μετατροπή των δομών εξουσίας.» R.Cardoso 1987
Καθώς ένα από τα κυριότερα ζητήματα στη δράση των κινημάτων είναι η σχέση της οργανωμένης μαζικής δράσης με το Κράτος και ενώ δημιουργούνται νέες θεσμικές μορφές πολιτικής δράσης με την πτώση των δικτατοριών, η Cardoso και άλλοι καταλήγουν ότι τα νέα κινήματα πόλης κινούνται περισσότερο στην κατεύθυνση διεύρυνσης των δικαιωμάτων των πολιτών παρά στην προοπτική δομικών αλλαγών στην καπιταλιστική κοινωνία.
Από την εποχή εκείνη ως σήμερα έχει προστεθεί πολλή περισσότερη εμπειρία στα κοινωνικά κινήματα της Βραζιλίας.
Η Gohn υποστηρίζει ότι τα κινήματα συμβάλλουν στην πολιτική εκπαίδευση των λαϊκών στρωμάτων, διαμορφώνοντας μια λαϊκή ηγεμονία και έμβρυα εξουσίας που μολονότι δεν ανατρέπει τον καπιταλισμό μπορεί να αντιστρέφει τις αποφάσεις που επιβάλλει η ηγετική τάξη

Παρά τη φιλολογία περί κρίσης, ήττας, αφομοίωσης ή εξαφάνισης των Κινημάτων που αναδύεται κατά καιρούς, τα λαϊκά κινήματα στην πόλη του Σάο Πάουλο είναι για δεκαετίες ισχυρά και σε ορισμένες περιόδους εμφανίζονται με δυναμικές δράσεις Πολιτικής Ανυπακοής (καταλήψεις κλπ). Παράλληλα, σ’ όλα αυτά τα χρόνια, έχει δημιουργηθεί μία κοινωνική συνείδηση ομάδας, μία ταυτότητα, ένα συλλογικό ‘εμείς’ σε αντιπαραβολή με τους ‘άλλους’ που έχουν την εξουσία. Είναι χαρακτηριστική η εμφάνιση της έννοιας της ‘Κοινότητας’ (comunidade) που αποτελεί τη βάση αυτής της σχέσης.


Η αστική «καταλήστευση» (espoliação urbana)

Ο όρος χρησιμοποιείται από τον Lucio Kowarick και άλλους για να περιγράψει τις ιδιαίτερες συνθήκες στέρησης δικαιωμάτων, της εξαθλίωσης, περιθωριοποίησης και υποαπασχόλησης που δημιουργούνται σε πόλεις όπως το Σάο Πάουλο. Όπως εξηγεί ο Kowarick «πρόκειται για την ανυπαρξία σχεδόν υπηρεσιών συλλογικής κατανάλωσης, η οποία μαζί με την έλλειψη πρόσβασης σε γη και κατοικία, οξύνει ακόμα περισσότερο την εξαθλίωση που οφείλεται στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης» . Τα αποτελέσματα φαίνονται όχι μόνο στην αθλιότητα των τόπων διαμονής, αλλά στις ατέλειωτες ώρες που σπαταλούνται στις συλλογικές μετακινήσεις, στην έλλειψη στοιχειωδών παροχών, στην έλλειψη πρασίνου, στις εξάπλωση ασθενειών, στη μόλυνση του περιβάλλοντος, στην έλλειψη πολιτισμικών αγαθών και διασκέδασης.
Στη Βραζιλία το 85% του συνόλου ενός πληθυσμού (170 εκατομ.) ζει στις πόλεις.
Η αγροτική γη, υπερ-συγκεντρωμένη σε ελάχιστους ιδιοκτήτες και η βιομηχανική αγροτική παραγωγή (σόγια, ζαχαροκάλαμο, ευκάλυπτος κλπ) διώχνει συνεχώς κόσμο από την ύπαιθρο προς τις μεγαλουπόλεις. Ειδικότερα στην πολιτεία του Σάο Πάουλο το 95% του πληθυσμού ζει στις πόλεις.
. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης το 2003
· το 10% του πληθυσμού, δηλαδή 17 εκατομμύρια ζουν σε κατοικίες υπερ-φορτωμένες, δηλαδή με περισσότερα από τρία άτομα ανά δωμάτιο.
· 5,7 εκατομ των ενοικιαστών κατοικίας πληρώνουν περισσότερο από το 30% του οικογενειακού εισοδήματος για ενοίκιο.
· 6.6 εκατομ. Ζουν σε 1,7 εκατομ. Κατοικίες σε Φαβέλες.
· 28,5% του αστικού πληθυσμού (41,8 εκατομμύρια άνθρωποι) δεν έχουν ταυτόχρονη πρόσβαση σε νερό, αποχέτευση και περισυλλογή σκουπιδιών.
Η Μητροπολιτική Περιφέρεια της πόλης του Σάο Πάουλο έχει 20 εκατομμύρια κατοίκους.
Το Σάο Πάουλο είναι η 19η πλουσιότερη πόλη του κόσμου, με Ακαθάριστο Προϊόν ίσο ή μεγαλύτερο από πολλές χώρες του κόσμου, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ.
Ταυτόχρονα περισσότεροι από το 10% ζουν σε φαβέλες, περίπου 600.000 ζουν σε cortiços και περίπου 20.000 άνθρωποι κοιμούνται στο δρόμο.
Την κατάσταση στο Σάο Πάουλο και ιδιαίτερα στο κέντρο περιγράφει εξαντλητικά μια συλλογική μελέτη που έγινε με πρωτοβουλία της οργάνωσης Forum Centro Vivo το 2005. Στην πρωτοβουλία συμμετείχαν δεκάδες οργανώσεις για το δικαίωμα στην κατοικία, άστεγοι, κάτοικοι του δρόμου, συλλέκτες και ανακυκλωτές απορριμμάτων, πλανόδιοι μικροπωλητές κλπ Το Forum Centro Vivo (FCV) έχει σαν στόχους τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη και για την αστική μεταρρύθμιση, την υπεράσπιση του κοινωνικού ρόλου της ιδιοκτησίας, παλεύει για μια πολιτική λαϊκής στέγης στο κέντρο της πόλης, υποστηρίζει αυτοδιαχειριζόμενες μορφές παραγωγής και εμπορίου στην κατεύθυνση της αλληλέγγυας οικονομίας, μάχεται για τη δημοκρατική χρήση του δημόσιου χώρου ενάντια στο ιδιωτικό έλεγχο δρόμων, πεζοδρομίων και πλατειών, την ελεύθερη και πλατιά πρόσβαση στο κέντρο με συλλογικά μέσα μεταφοράς σε βάρος της κυκλοφορίας ατομικών οχημάτων.
Στο Φάκελο Παραβιάσεων των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο κέντρο του Σάο Πάουλο το FCV το 2005 καταγγέλλει:
«…σύνολο καταστάσεων που κρύβουν μία συστηματική δράση της Εξουσίας, ή μιας κυβερνητικής πολιτικής, που ποινικοποιεί τις μορφές λαϊκής αντίστασης και αγνοεί την απαίτηση των πιο χαμηλών στρωμάτων για κοινωνική πολιτική, απαίτηση για κάλυψη δικαιωμάτων που το ίδιο το Σύνταγμα θεωρεί δικαιώματα όλων, είτε πλούσιων είτε φτωχών.
Ή μήπως οι άστεγοι, οι συλλέκτες ανακυκλώσιμων υλικών, οι άνθρωποι που κοιμούνται στο δρόμο, τα παιδιά και οι έφηβοι χωρίς προστασία, οι πλανόδιοι εργαζόμενοι, έχουν λιγότερα δικαιώματα από την μεσαία και ανώτερη τάξη της χώρας;
Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της κοινωνικής ανισότητας. Να δούμε ότι η φτώχεια και οι διακρίσεις δεν είναι φυσικά φαινόμενα αλλά προϊόν πολιτικών αποφάσεων»
Το εισαγωγικό κείμενο του Φακέλου καταλήγει στην καταγγελία ότι «… η πολιτική εξουσία προωθεί ένα κοινωνικό apartheid και την ποινικοποίηση των φτωχών.»






Οι αντιστάσεις σήμερα

Θα επιχειρήσουμε μία συνοπτική περιγραφή των σημερινών αντιστάσεων στο Σάο Πάουλο, χωρίς να περιγράψουμε συστηματικά ούτε το σύνολο, ούτε και τις λεπτομέρειες των αιτημάτων και τους τρόπους οργάνωσης.

1. Κινήματα Αστέγων και για το δικαίωμα όλων σε αξιοπρεπή κατοικία.

Στην πόλη του Σάο Πάουλο τα υπάρχοντα άδεια κτίρια είναι περισσότερα από τους ανθρώπους που δεν έχουν στέγη. Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία το 2000 (σήμερα έχουν αυξηθεί) οι 254.000 μονάδες κατοικίας άδειες είναι περισσότερες από τις εκτιμώμενες ελλείψεις που είναι 203400 μονάδες.
Περισσότερες από 10 οργανώσεις διεκδίκησης στέγης δρουν στην πόλη με χιλιάδες μέλη, σταθερά ή περιστασιακά. Παρεμβαίνουν στην κυβερνητική πολιτική, διεκδικούν, καταγγέλλουν και επίσης συχνά οργανώνουν καταλήψεις κτιρίων ή κενών χώρων πιέζοντας για άμεση λύση. Δεν είναι σπάνιο να κερδίζουν κάποιες λύσεις, τις περισσότερες φορές προσωρινές. Η προηγούμενη κυβέρνηση της πόλης (του ΡΤ) είχε θεσμοθετήσει ένα επίδομα στέγης στο ύψος ενός βασικού μισθού, το οποίο κατάργησε η νέα κυβέρνηση (δεξιά).

Όταν το Κίνημα των Κατοίκων σε Cortiços (το πρώτο κίνημα αστέγων που εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’70) διασπάστηκε στη δεκαετία του 1990, προέκυψαν τέσσερις οργανώσεις: Unificação das Lutas de Cortiços (ULC), Forum dos Cortiços (FC), Movimento de Moradia no Centro (MMC), Movimento dos Sem-Teto do Centro (MSTC).
Ωστόσο, παρά τις πολιτικές διαφωνίες που οδήγησαν στη διάσπαση, όλες οι οργανώσεις ανήκουν στην União dos Movimentos de Moradia, Ένωση Κινημάτων Κατοικίας (UMM).
«Το δικαίωμα στην κατοικία είναι μεγαλύτερο από το δικαίωμα στην Εγκαταλειμμένη ιδιοκτησία» έγραφε το πανό του Movimento de Moradia da Região Central (MMRC) μπροστά στο κατειλημμένο κτίριο της οδού Πλίνιο Ράμος 112 που είναι άδειο από το 1991. Το 2003 μπήκαν να μείνουν 79 οικογένειες. Στις 16 Αυγούστου, στην αστυνομική επίθεση για την έξωσή τους έγιναν σοβαρά επεισόδια, με 25 τραυματίες από τους οποίους 5 παιδιά και δύο δημοσιογράφοι.

Η μεγαλύτερη κατάληψη αστέγων στη Λατινική Αμερική ήταν το κτίριο της Λεωφόρου Πρέστες Μάια 911, όπου κατοικούσαν για τρία σχεδόν χρόνια 470 οικογένειες του Movimento Sem-Teto do Centro(MSTC), 315 παιδιά, 380 έφηβους, 561 γυναίκες και 466 άντρες. Η κατάληψη άντεξε με τη μεγάλη υποστήριξη και την ισχυρή διεθνή αλληλεγγύη. Είχε δημιουργηθεί σχολείο, βιβλιοθήκη, κινηματογραφική λέσχη. Διώχτηκαν το 2007. Ορισμένοι ακόμα ζουν σε μία άλλη κατάληψη του κέντρου, ενώ άλλοι έφυγαν για τις φαβέλες τις περιφέρειας.



ΤΟ MTST (Movimento dos Trabalhadores Sem Teto) δημιουργείται το 1997, με την υποστήριξη του MST (Movimento dos Trabalhadores Sem Terra). Την ίδια χρονιά κάνει την κατάληψη μιας έκτασης στην πόλη Campinas, που ονομάστηκε Parque Oziel, προς τιμή ενός από τα θύματα της σφαγής των αγροτών στο Eldorado de Carajás, στο Pará. Οι 5200 οικογένειες κέρδισαν την απαλλοτρίωση της γης και το δικαίωμα να χτίσουν τα σπίτια τους.
Το 1998, o MTST επεκτείνει τη δράση του σε φαβέλες του São Paulo, κάνει την κατάληψη στο Itapevi (SP) και επίσης αρχίζει δράση στο Rio de Janeiro και στις βορειοανατολικές πολιτείες. Σήμερα το o MTST είναι παρόν σε 27 κοινότητες στη Recife (PE), σε 2 στη Natal (RN) και σε 1 μία Aracaju (SE). Από το 2001 ως το 2003 o MTST εστιάζει τη δράση του στο São Paulo, με την κατάληψη Anita Garibaldi στο Guarulhos που έφτασε να συγκεντρώσει 10 χιλιάδες κατοίκους. Το 2002 γίνεται η κατάληψη Carlos Lamarca στο Osasco, και το 2003 η κατάληψη Santo Dias, στο São Bernardo do Campo.
Ο καταυλισμός Carlos Lamarca, ύστερα από πολλούς διωγμούς και αρκετές βίαιες συγκρούσεις με τραυματισμένα παιδιά και συλλήψεις αγωνιστών, βρίσκεται σ’ ένα χώρο που ήταν πριν ένα είδος ορφανοτροφείο και το έκλεισε η εισαγγελία για παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών. Επειδή οι ιδιοκτήτες είναι φυγόδικοι δεν απαίτησαν ποτέ την έξωση των καταληψιών, και από το 1997 δεν έχουν πληρώσει τους φόρους ακίνητης περιουσίας. Σήμερα δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος έξωσης των οικογενειών.
Στο Santo Dias η ιστορία είναι διαφορετική. Η γη ανήκει στη Volkswagem, και την κατέλαβαν 300 οικογένειες του MTST στις 19 Ιουλίου του 2003. Είχε τρομερή μαζικοποίηση, λόγω της εξαθλίωσης στην περιοχή. Πάνω από 4000 οικογένειες ήρθαν να προστεθούν στον καταυλισμό μέσα σε μία μόλις εβδομάδα. Η κυβέρνηση βλέποντας την επιτυχία προετοίμασε μια επιχείρηση φοβερής καταστολής. Στις 9 Αυγούστου οι Δυνάμεις Κρούσης της Αστυνομίας με βαρύ οπλισμό εισέβαλλαν στην κατάληψη και έδιωξαν τους άστεγους.
Το 2005 δημιουργείται ο Σύνδεσμος ‘Ενεργή Περιφέρεια’ που συνενώνει δεκάδες κοινότητες του São Paulo και φέρνει τη δράση του κινήματος μέσα στις φαβέλες.
Ακολουθούν νέες καταλήψεις, με σημαντικότερη στο Taboao.
Διακήρυξη που συνυπογράφει το mtst 28 DE MARÇO

Είμαστε χιλιάδες σε φαβέλες, σε κορτίσος, σε επικίνδυνες περιοχές που ζούμε στην αθλιότητα. Είμαστε χιλιάδες άνεργοι, ή ζούμε με περιστασιακές εργασίες μέσα στην ανασφάλεια και βιώνουμε τη εκμετάλλευση.

Χιλιάδες άνθρωποι που μας κουβάλησαν σαν κοπάδια στις πόλεις, παιδιά στο δρόμο χωρίς παιδικούς σταθμούς, χωρίς στοιχειωδώς αξιοπρεπή δημόσια παιδεία. Στη πόλη του κέρδους δεν χωράει ο φτωχός, δεν χωράει ο μαύρος, δεν χωράει ο επαρχιώτης.

Τα χρήματα που πάνε στις τσέπες των τραπεζών και των κερδοσκόπων θα έφταναν και θα περίσσευαν για να λύσουν τα προβλήματα κατοικίας και αστικής υποδομής στη χώρα. Οι αμύθητοι πόροι που προορίζονται για το Πρόγραμμα Επιτάχυνσης της Ανάπτυξης, έδωσαν μεγάλη χαρά στις κατασκευαστικές εταιρείες αλλά τίποτα δεν προσφέρουν στο λαό που χρειάζεται κατοικίες. Μια Πολιτική Αστικής Μεταρρύθμισης με προτεραιότητα τα λαϊκά συμφέροντα ποτέ δεν προγραμματίστηκε από καμία κυβέρνηση, και η τωρινή βάθυνε αυτό το δρόμο….Απλώς αναπαράγουν τον γραφειοκρατικό κι ελιτίστικο τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων της πόλης.
Προτείνουμε

- Πολιτική λαϊκής στέγης βασισμένης σε επιδοτήσεις, με αξία προσαρμοσμένη στην πραγματικότητα των μητροπόλεων, χωρίς τραπεζικές δεσμεύσεις. Η κυβέρνηση να αναπτύξει απαλλοτριώσεις γης και κτιρίων που δεν εκπληρώνουν τον κοινωνικό τους ρόλο.

- Πολιτική για δωρεάν μέσα μαζικής μεταφοράς με ποιότητα, με προτεραιότητα από τα μέσα ατομικής μεταφοράς που οδηγούν τις μητροπόλεις στο χάος
-
- Εκπαίδευση χρηματοδοτούμενη από το κράτος με τον έλεγχο των εργαζομένων.

-Αυστηρό έλεγχο των τιμολογίων των δημοσίων υπηρεσιών όπως το νερό και η ηλεκτρική ενέργεια, που θα εξασφαλίζει τα Κοινωνικά Τιμολόγια που προβλέπει ο νόμος.

-Πολιτικές που παράγουν θέσεις εργασίας



2. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ

Περίπου 20.000 άνθρωποι κατοικούν στο δρόμο. Χωρίς μόνιμη διεύθυνση κατοικίας δεν γίνονται δεκτοί ούτε στα νοσοκομεία και όπως καταγγέλλουν ούτε τα ασθενοφόρα των Πρώτων Βοηθειών δεν τους παίρνουν όταν πάθουν κάτι

Υποφέρουν από σφαγές, διώξεις. Μάλιστα πρόσφατα η πολιτεία αποφάσισε να πληρώνει και Ιδιωτική Εταιρεία φρουρών.

Η πολιτική ‘Εξυγίανσης και Αναβάθμισης του Κέντρου’ θέλει να διώξει αυτό τον κόσμο μακριά από το κέντρο όπου βρίσκει τρόπους επιβίωσης. Σαν να πετάει τα σκουπίδια παραδίπλα, τους διώχνει προς την περιφέρεια, προς οπουδήποτε, με τη βία, αρκεί να μην ‘χαλάνε’ τη βιτρίνα που προσπαθεί να φτιάξει. Κάτι που αποδεικνύεται για πολλοστή φορά πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, διότι η κοινωνική ανισότητα και η τεράστια μηχανή άντλησης κερδών σ’ αυτό το κράτος δημιουργεί διαρκώς νέους φτωχούς άστεγους στις μεγαλουπόλεις. Και το κέντρο τους δίνει περισσότερες (αν όχι τις μοναδικές ευκαιρίες) επιβίωσης.


Ανοιχτή Επιστολή από συγκέντρωση Κατοίκων του Δρόμου
Ημέρα Αγώνα του πληθυσμού των δρόμων 27 Μαΐου 2007

Εμείς οι συγκεντρωμένοι, κάτοικοι του δρόμου και κοινωνικές οργανώσεις, καταγγέλλουμε:
-Το κλείσιμο καταλυμάτων στο κέντρο της πόλης και την αύξηση των ανθρώπων που κατοικούν στο δρόμο και σε πλατείες, κάτω από υπόστεγα και γέφυρες και είναι σε αξιοθρήνητη κατάσταση
-Την αδιαφορία της δημοτικής αρχής και την άρνησή της για κάθε διάλογο
-Τη μη εφαρμογή του Δημοτικού Νόμου 12,316 του 1997, που υποχρεώνει τη Δημαρχία να φροντίζει για τον πληθυσμό που ζει στο δρόμο.
-Τα φράγματα, τα κάγκελα και τα σκαλιά που κατασκευάζει κάτω από γέφυρες και σε πλατείες καθώς και τις απάνθρωπες ενέργειες αυτής της πολιτικής ‘εξυγίανσης’ που με μάνικες νερού διώχνει βίαια τον κόσμο από το δρόμο χωρίς να του προσφέρει μια αξιοπρεπή λύση
-Την αστυνομική βία που αντιμετωπίζουμε στους δρόμους
-Την ατιμωρησία και την έλλειψη κάθε έρευνας, σύλληψης και δίκης όσων ασκούν βιαιότητες εναντίον των ανθρώπων που κατοικούν στο δρόμο
Υπενθυμίζουμε γι’ άλλη μια φορά μια ανοιχτή πληγή: Τη σφαγή, το Δεκέμβρη του 2004, των αστέγων στο κέντρο της πόλης, 6 νεκροί και 9 τραυματίες. Και η ΑΤΙΜΩΡΗΣΙΑ συνεχίζεται!

Είμαστε πολίτες του βραζιλιάνικου κράτους και απαιτούμε:
1) Τα ίδια δικαιώματα που επιβάλλουν οι αρχές του Βραζιλιάνικου Συντάγματος, πολιτικά δικαιώματα και ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη ελεύθερη μετακίνηση και παραμονή σε δημόσιους χώρους, τα κοινωνικά δικαιώματα, την ασφάλεια, την ισότητα και τη δικαιοσύνη ως βασικές αξίες μιας ενωμένης, πλουραλιστικής κοινωνίας χωρίς διακρίσεις.
2) Εφαρμογή του Δημοτικού Νόμου 12,316 του 1997
3) Μια Κρατική Πολιτική με δράσεις στον τομείς της Υγείας, της Εργασίας, Παιδείας, Κατοικίας, Κοινωνικής Πρόνοιας, Δημόσιας Ασφάλειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Εθνικό Κίνημα του Πληθυσμού των Δρόμων (MNPR)
Εκκλησιαστική Επιτροπή για τους κατοίκους του δρόμου
Οργανώσεις που εργάζονται για αστέγους
Forum Centro Vivo

3. Κινήσεις των Συλλεκτών Υλικών για Ανακύκλωση
Ο δήμος του Σάο Πάουλο παράγει 15.000 τόνους σκουπίδια την ημέρα (2005). Σήμερα ανακυκλώνονται 1300 τόνοι. Απ’ αυτούς, μόλις 70 τόνοι ανακυκλώνονται από τις υπηρεσίες του δήμου.1270 τόνοι ανακυκλώσιμου υλικού συγκεντρώνονται και επιλέγονται από χιλιάδες εργαζόμενους οι οποίοι, μεμονωμένοι ή σε συνεταιρισμούς, ζουν απ’ αυτή τη δουλειά. Είναι μια χαρακτηριστική εικόνα της πόλης, οι άνθρωποι που σέρνουν τεράστια, βαρυφορτωμένα καρότσια στις λεωφόρους της πόλης. Συνήθως συγκεντρώνουν και διαλέγουν το υλικό τους κάτω από γέφυρες ή σε εγκαταλειμμένους χώρους.
Η εργασία αυτών των ανακυκλωτών προσφέρει τεράστια κοινωνική υπηρεσία, αποφεύγοντας την κατασκευή νέων χώρων υγειονομικής ταφής. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η Βραζιλία είναι πρώτη χώρα στην ανακύκλωση αλουμινίου, ανακυκλώνει το 90% χάρη στη δουλειά αυτών των ανθρώπων.
Η οργάνωσή τους σε συνεταιρισμούς αυξάνει κατά πολύ την παραγωγικότητά τους. Η πρώτη δημοτική αρχή που αντιμετώπισε τους συλλέκτες όχι σαν περιθωριακούς και εγκληματίες ήταν του ΡΤ (1989-1992). Ωστόσο, ακόμα και αντιμετωπίζουν μεγάλη προκατάληψη από την εξουσία αλλά και τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η δεξιά πολιτική της τωρινής δημοτικής αρχής θέλει να δώσει όλο το παραγόμενο κέρδος από την ανακύκλωση σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, αφαιρώντας από τους εργαζόμενους αυτή την πηγή εισοδήματος. Εξαπέλυσε διώξεις και έφτασε μάλιστα να απαγορεύσει την κυκλοφορία ‘ζωήλατων οχημάτων’ στους δρόμους. Με αυτό το διάταγμα εξαπέλυσε μεγάλη καταστολή και η αστυνομία κατάσχεσε και κατέστρεψε πολλά καροτσάκια ανακυκλωτών. Με τις αντιδράσεις του κινήματος μπήκε ένα φρένο στην καταστολή και οι Ανακυκλωτές κέρδισαν τουλάχιστον το δικαίωμά τους να κυκλοφορούν στην πόλη.
Οι Ανακυκλωτές οργανώνονται σε συνεταιρισμούς. Ένα μέσο εισόδημα ενός μέλους συνεταιρισμού είναι στο ύψος 1 έως 2 κατώτερων μισθών (100 έως 200 ευρώ το μήνα). Επίσης από το 1999 υπάρχει το Movimento Nacional de Catadores de material Reciclavel. (MNCR)
Διεκδικούν την αναγνώριση του επαγγέλματός τους και τη θεσμική νομιμοποίηση των συνεταιρισμών τους. Μεταξύ άλλων αγωνίζονται για χώρους επεξεργασίας και διαχωρισμού του υλικού, για οικονομική επιχορήγηση από την πολιτεία για την αγορά οχημάτων ή μηχανημάτων, σε αντάλλαγμα για την εξοικονόμηση πόρων που προσφέρουν με την περισυλλογή των σκουπιδιών.


Ο Εξωραϊσμός του Κέντρου.

Η σημερινή πολιτική εξουσία του Σάο Πάουλο έχει στόχο την ‘εξυγίανση’ και τον ‘εξωραϊσμό’ του κέντρου, με δηλωμένο στόχο να αποδοθεί πάλι στην υπηρεσία παραγωγής καπιταλιστικού κέρδους. Η πολιτική αυτή εξυπηρετεί συμφέροντα που θέλουν να κερδίσουν με την άνοδο της αξίας του υποβαθμισμένου κέντρου. Για να πετύχει ο στόχος πρέπει να ‘καθαριστεί’ το κέντρο από «ζητιάνους» και άλλους «αντιαισθητικούς» και αντι-εμπορικούς κατοίκους τους, όπως οι Ανακυκλωτές, οι κάθε λογής πλανόδιοι μικροπωλητές, φτωχοί, παιδιά του δρόμου κλπ. Η διεκδίκηση του κέντρου από τους φτωχούς αντιμετωπίζεται σαν Έγκλημα και ποινικοποιείται με ισχυρές αστυνομικές διώξεις.
Η ίδια αντίληψη, φυσικά, δεν προσφέρει καμία λύση γι’ αυτό τον πληθυσμό, παρά μόνο αυτό που αντιστοιχεί σε ‘ζητιάνους’ ή ‘τεμπέληδες’, δηλαδή ψίχουλα ελεημοσύνης και το πολύ-πολύ φιλανθρωπία.
Παραθέτουμε m σχηματική απεικόνιση αυτής της πολιτικής, όπως υπάρχει στη μελέτη του Forum Centro Vivo.
Figure1 (figure1.jpg)













4. Συγκοινωνία και Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Στη Βραζιλία τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι μία κερδοσκοπική επιχείρηση, όπως κάθε άλλη, χωρίς κανένα προσανατολισμό για κοινωνική προσφορά. Πρόκειται για ιδιωτικές εταιρείες που επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση των κερδών τους, προσαρμόζοντας τα τιμολόγια με τους νόμους της αγοράς και επιπλέον εισπράττοντας κρατικές επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό. Όπως κάθε καπιταλιστική επιχείρηση που σέβεται τον εαυτό της δεν μπορούν να επιτρέπουν την παραμικρή μείωση των κερδών τους, άσχετα αν αυτό γίνεται σε βάρος τεράστιου αριθμού ατόμων. Μία συνέπεια είναι η υπέρογκη τιμή του εισιτηρίου. Λόγου χάρη, η κατώτερη τιμή συγκοινωνίας στο Σάο Πάουλο είναι 1,15 USD, ποσό μεγαλύτερο από πολλές άλλες χώρες. Αντιστοιχεί στο 0,5% του κατώτερου μισθού, δηλαδή σαν να ήταν 3 ευρώ στην Ελλάδα ή 5 ευρώ στην Ισπανία (με 600 και 1000 κατώτερο αντίστοιχα).
Επίσης ο ιδιωτικός κερδοσκοπικός χαρακτήρας των συγκοινωνιών είναι η αιτία για ελλείψεις γραμμών σε απομακρυσμένες συνοικίες ή σε φαβέλες, για μεγάλες καθυστερήσεις και κυκλοφοριακή συμφόρηση λόγω του συστήματος ελέγχου εισόδου στο λεωφορείο (περιστρεφόμενη μπάρα με ηλεκτρονικό αισθητήρα), για την αποφυγή λαθρεπιβατών.
Έχουν εμφανιστεί δύο μορφές κινημάτων για τις συλλογικές συγκοινωνίες. Η πρώτη είναι οργανωμένα κινήματα και η δεύτερη είναι αυθόρμητες εξεγέρσεις με μαζικές καταστροφές, κυρίως λεωφορείων.
Από το 1947, που καταγράφεται η πρώτη, έχουν γίνει αναρίθμητες καταστροφικές εξεγέρσεις για το θέμα της συγκοινωνίας. Τελευταία οι πιο σημαντικές εξεγέρσεις με αφορμή την άνοδο των τιμολογίων έγιναν στο Σαλβαδόρ (2003) και στη Φλοριανόπολη (2005). Σε όλη τη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται το Κίνημα Ελεύθερης Πρόσβασης Movimento Passe Livre. Το κίνημα διεκδικεί Ελεύθερη Δωρεάν μετακίνηση για όλους, υποστηρίζοντας ότι είναι υποχρέωση του δημοσίου να εξασφαλίσει τη μετακίνηση των πολιτών και παλεύοντας για πραγματικά δημόσιες μεταφορές.


5. Πολιτισμικά κινήματα, συλλογικές ταυτότητες

Κυρίως την τελευταία δεκαετία έχουν αναπτυχθεί μορφές συλλογικής δράσης με πολιτιστικό κυρίως περιεχόμενο, που υπερασπίζουν τρόπους ζωής και αντιλήψεις αντίθετες με τις κυρίαρχες, αντίθετες με την εξουσία και τον καπιταλισμό.
Είναι ομάδες που θεωρούνται περιθωριακές στο σύστημα , έστω και αν αριθμητικά είναι πλειοψηφικές, όπως οι μαύροι ή οι γυναίκες.
Το πιο σημαντικό, κατά την άποψή μας, τέτοιο κίνημα στο Σάο Πάουλο είναι το Κίνημα Hip-Hop, που υπάρχει σε όλες σχεδόν τις φτωχογειτονιές και τις φαβέλες της πόλης, προσφέροντας μια εναλλακτική αντίληψη για την ζωή και την κοινωνία.
Γι’ αυτό άλλωστε δέχεται και τις περισσότερες διώξεις από την εξουσία, η αστυνομία απαγορεύει τις εκδηλώσεις τους, τους πυροβολούν, τους αποκλείουν.
Τα μέλη των Ομάδων Hip-Hop έχουν έναν εξαιρετικά προωθημένο ανατρεπτικό λόγο που εκφράζεται στα τραγούδια τους, στα συνθήματά τους και στην μορφωτική τους πολιτική (Οργανώνουν μαθήματα και σεμινάρια).
Το πιο γνωστό ίσως συγκρότημα τέτοιου προσανατολισμού, το Racionais MC, έχει σταθερό μέτωπο εναντίον της αστυνομικής-κρατικής τρομοκρατίας και της ποινικοποίησης των φτωχών. Σε σημείο μάλιστα να αποτελεί κόκκινο πανί για το κράτος και την εξουσία η οποία προσπαθεί να το ταυτίσει με το έγκλημα. Δεν είναι λίγες οι φορές που χρειάστηκαν να απολογηθούν στα δικαστήρια κατηγορούμενοι για «υπεράσπιση εγκληματιών». Ο στιχουργός τους, ωστόσο, Mano Brown, από τους πρώτους ράπερ που βγήκαν να μιλήσουν για πολιτικές διεκδικήσεις, είναι κάτι σαν λαϊκός ηγέτης μεγάλου μέρους της νεολαίας της περιφέρειας και παρόλο που θα μπορούσε να είχε πλουτίσει, εξακολουθεί να ζει στη φαβέλα όπου μεγάλωσε.
Στην μελέτη των κινημάτων πόλης, στο σημείο αυτό τίθεται το ερώτημα:
Ποια η διαφορά τέτοιων κινημάτων από τους φασίστες, σκίνχεντ ή χούλιγκανς?
Στην πόλη αναπτύσσονται και δρουν διάφορες ομάδες ατόμων, είτε στη βάση υλικών απαιτήσεων είτε πολιτισμικών. Πολλοί συγγραφείς δεν θεωρούν κοινωνικά κινήματα τις ομάδες στη βάση πολιτισμικών απόψεων, ούτε τις ομάδες με πολύ ιδιοτελείς διεκδικήσεις που στρέφονται εις βάρος της πλειονότητας του πληθυσμού ή εναντίον συλλογικών δικαιωμάτων. Άλλοι περιγράφουν τα πολιτισμικά φαινόμενα (σκίνχεντ, χούλιγανκ, πανκ, ραπ κλπ) ως Φυλές της Πόλης (Tribus Urbanas) ή μιλούν για ‘αριστερά’ και ‘δεξιά’ κινήματα.
Το ουσιαστικό ζήτημα, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι τι όνομα θα δώσουμε στις διάφορες κοινωνικές ομάδες αλλά αν μπορούμε να ορίσουμε κάποια κριτήρια που τις διαχωρίζουν σε δύο κύριες και αντίπαλες μεταξύ τους κατηγορίες. Τέτοια κριτήρια μπορούν να είναι:
1. η σχέση των επιδιώξεών της ομάδας ως προς τις πιο αδύναμες κοινωνικές τάξεις,
2. η υπεράσπιση ή μη της εξουσίας και της καπιταλιστικής ανισότητας, και
3. η εσωτερική λειτουργία της.
Λόγου χάρη, ενώ στη μία κατηγορία μπορούμε να συμπεριλάβουμε όσα περιγράψαμε παραπάνω, στην άλλη κατηγορία θα εντάξουμε ένα κίνημα κατοίκων μιας εύπορης συνοικίας που εναντιώνεται στις διεκδικήσεις της γειτονικής φτωχής συνοικίας, ή ένα κίνημα γαιοκτημόνων που εναντιώνεται σε απαλλοτριώσεις υπέρ των αστέγων.

Καταλήγοντας, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι έχουμε δυναμική εμφάνιση νέων κοινωνικών κινημάτων στη Βραζιλία. όπου επίσης άνοιξε μια μεγάλη θεωρητική συζήτηση για το είναι και το ρόλο τους (νέες μορφές αμφισβήτησης της εξουσίας, νέου τύπου πολιτική, νέος τρόπος πάλης για την αλλαγή της κοινωνίας και την αντικαπιταλιστική δράση).
Χωρίς να συμμεριζόμαστε τις ακραίες εκτιμήσεις μπορούμε να συμφωνήσουμε οι συλλογικές οργανωμένες δράσεις διεκδίκησης και αντίστασης που δημιουργήθηκαν ήταν κάτι νέο στο πολιτικό σκηνικό, πέρα από τα κόμματα και τα συνδικάτα, έδωσαν φωνή και ύπαρξη σε ‘ανύπαρκτες’ ως τότε κοινωνικές ομάδες, πέτυχαν μέτρα αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου προς όφελος των πιο αδικημένων και νομοθετικές ρυθμίσεις.
Μετά το 2000 είναι εμφανής η κάμψη στη δυναμική τους και δικαιολογημένα οι θεωρητικές προσεγγίσεις κινούνται στην κατεύθυνση της απαξίωσής τους, προσπαθούν να ερμηνεύσουν την ‘ύφεση’ του κινήματος, ενώ αρκετές προμηνύουν το τέλος τους. Επίσης χωρίς απολυτότητες, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι παρά την ‘κρίση των κινημάτων’ οι συλλογικές οργανωμένες αντιστάσεις και παρεμβάσεις συνεχίζονται και μάλιστα δημιουργούνται νέες. Παρότι παρατηρούνται όντως τα φαινόμενα ενσωμάτωσης των κινημάτων από το κράτος, η χρησιμοποίησή τους για καθυπόταξη αντί για εξέγερση, παράλληλα με την αποδυνάμωσή τους για πολλούς λόγους που ξεκινούν από ‘συμμετοχικές’ και φιλανθρωπικές νομοθεσίες μέχρι τη βίαιη καταστολή.
Κρίτων Ηλιόπουλος, São Paulo, Μάιος 2009







Βιβλιογραφία:
1. Cardoso, Ruth Corrêa Leite (1987) MOVIMENTOS SOCIAIS NA AMÉRICA, Revista Brasileira de Ciências Sociais.

2. FELTRAN, Gabriel de Santis. (2005)Desvelar a política na periferia. Histórias de movimentos sociais em São Paulo. São Paulo : Associacão Editorial Humanitas : FAPESP ;


3. Gohn, Maria da Gloria. (2004) Movimentos Sociais e Luta pela Moradia, editora Loyola, Sao Paulo

4. Kowarick, Lúcio, (2007) Áreas centráis de Sáo Paulo, Dinamismo Econômico, Pobreza e Políticas, Lua Nova, São Paulo, 70: 213-222,


5. Santos, Regina Bega dos Santos, (2008) Movimentos Sociais Urbanos, Editora UNESP, Sao Paulo

6. http://dossie.centrovivo.org

7. Συνέντευξη με τον ιστορικό αγωνιστή Gêgê, του κινήματος για την Κατοικία στο Σάο Πάουλο MMC περιοδικό ΑΛΑΝΑ τ.2

8. Ηλιόπουλος, Κρίτων (2006) Συνέντευξη με ομάδα Hip-Hop Submundo Racional, περιοδικό ΑΛΑΝΑ τ.3

9. Ηλιόπουλος, Κρίτων (2008) Συνέντευξη με τον συγγραφέα Ferrez, περιοδικό ΑΛΑΝΑ τ.9
10. Ηλιόπουλος, Κρίτων (αδημοσίευτα) Συνεντεύξεις με στελέχη των Κινημάτων MTST, MPL, FCV, MNCR.

Ορισμένες πλευρές της κρίσης στη Νότια Αμερική

1. Εισαγωγή.

Στη Νότια Αμερική η κρίση έρχεται σιγά-σιγά, ακόμα και σήμερα την εποχή της αυτόματης μετάδοσης κεφαλαίων και πληροφοριών. Στην αρχή δεν υπήρχε καν κρίση παρότι είχε ξεσπάσει ήδη στις Η.Π.Α. Κυβερνήσεις και τύπος απολάμβαναν μακαρίως έναν πρωτόγνωρο παράδεισο άνθισης όλων των αριθμών. Έπειτα έλεγαν ότι η κρίση ήταν αλλού και δεν θα άγγιζε τις ‘αναπτυσσόμενες’ οικονομίες του Νότου, με τα σφριγηλά, νέα και επιθετικά κεφάλαια. Τότε ο Λούλα στη Βραζιλία είπε τη φράση που έμεινε παροιμιώδης: «Αλλού τους χτύπησε τσουνάμι, εδώ έχουμε μια απλή φουσκονεριά». Τώρα πια όλοι παραδέχονται την κρίση, μάλιστα ορισμένοι θέλουν να βγουν και κερδισμένοι.. Τις προάλλες ο Λούλα έκανε νέες, ‘βαθύτερες’ αναλύσεις: Βλέποντας τον κίνδυνο της ανεργίας, οι εργαζόμενοι σταματούν να καταναλώνουν και ο πρόεδρος της Βραζιλίας σκέφτηκε να συμβουλέψει τους εργαζόμενους να μη σταματήσουν να καταναλώνουν λόγω κρίσης, να εξακολουθήσουν να δανείζονται και να αγοράζουν, ώστε να μη μειωθούν τα κέρδη των αφεντικών τους και να μην γίνουν απολύσεις.

Το εργατικό κίνημα λέει: Η κρίση δεν είναι δική μας, να πληρώσουν αυτοί που την προξένησαν, όσοι πρώτα κέρδιζαν και τώρα χάνουν.

Οι ολιγοκρατούμενες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής είχαν θεαματικές επιτυχίες τα τελευταία χρόνια και ανέχονταν λίγη φιλανθρωπική πολιτική για τους φτωχούς. Οι δείκτες των χρηματιστηρίων είχαν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, τα εθνικά νομίσματα ανέβαιναν διαρκώς επί μία πενταετία, τα εμπορικά πλεονάσματα ήταν τεράστια, απίστευτες τιμές στην αγορά πρώτων υλών σόγια, χαλκός, πετρέλαιο, βιοκαύσιμα -τα διάσημα commodities-, ένας φαύλος κύκλος ανόδου τιμών και ζήτησης που ορισμένοι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι ήταν 40% ψηλότερος από τα δεδομένα της ‘πραγματικής’ (μη χρηματιστηριακής) οικονομίας.

Μέσα σε δύο μήνες ξεφούσκωσε το ωραίο μπαλόνι. Τώρα όλοι μιλούν για τη μεγαλύτερη κρίση μετά το 1929 παρόλο που αποκρύβουν συστηματικά στοιχεία και παρόλο που περηφανεύονται γιατί τώρα η κρίση δεν ξεκίνησε από εδώ, όπως στη δεκαετία του ’80.

Το 1931 το λιμάνι του Σάντος στη Βραζιλία μύριζε μέρα-νύχτα φρεσκοκαβουρδισμένο καφέ. Δεν ήταν από τα καφενεία, αλλά από τις τεράστιες φωτιές όπου έκαιγαν καθημερινά χιλιάδες τσουβάλια καφέ, από το πλεόνασμα της παραγωγής που συσσώρευε το κράτος για να κρατήσει τις τιμές. Συνέπεια της κρίσης του 1929, οι φωτιές συνέχισαν να καίνε τον καφέ επί13 ολόκληρα χρόνια, ώσπου έκαψαν 3 φορές την παγκόσμια κατανάλωση καφέ. Η ολιγαρχία της Βραζιλίας μέχρι και στα τρένα έκαιγε καφέ προκειμένου να προστατέψει τα κέρδη της.

Σήμερα τι θα κάψουν;

2

Κρίση και αντιδράσεις

Μέσα σε δύο μήνες οι μετοχές των μεγαλύτερων εταιρειών έχασαν το 50% της αξίας τους χρηματιστήριο του Σάο Πάουλο. Η τιμή του χαλκού της Χιλής έπεσε πάνω από 40% Και ο χαλκός αντιπροσωπεύει σήμερα το 30% του συνόλου των εξαγωγών της Χιλής. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες της Βραζιλίας μείωσαν την παραγωγή. Τα συνδικάτα (γιατί τα αφεντικά το κρύβουν) μιλούν για χιλιάδες αποθηκευμένα αυτοκίνητα που δεν πουλιούνται, καθώς τα δάνεια έγιναν δυσκολότερα και τα επιτόκια ανέβηκαν σχεδόν 2%. Η Τζένεραλ Μότορς και η Φορντ έκαναν ήδη απολύσεις, δεκάδες εργοστάσια έβγαλαν εργαζόμενους σε διαθεσιμότητα. Μόνο τον Οκτώβρη οι βιομήχανοι του Σάο Πάουλο απέλυσαν 10.000 εργάτες, (στοιχεία δικά τους). Η μεταλλευτική εταιρεία VALE (δεύτερη στον κόσμο στην παραγωγή σιδήρου) έβγαλε ήδη σε διαθεσιμότητα 2300 από τους 55000 εργάτες και η PETROBRAS σταμάτησε τα έργα για τα νέα κοιτάσματα πετρελαίου.

Η κατάσταση είναι κρισιμότερη στη Βραζιλία και τη Χιλή, που συνδέονται περισσότερο με τα διεθνή χρηματιστήρια, παρότι τα αποτελέσματα φάνηκαν ολοκληρωτικά λόγω των ισχυρών αποθεμάτων σε συνάλλαγμα που είχαν συσσωρεύσει. Όμως η Βραζιλία από τα 200 δις δολάρια που είχε απόθεμα, ήδη έχει ξοδέψει περίπου τα 80 δις για να συγκρατήσει την αχαλίνωτη πτώση του νομίσματός της που υποτιμήθηκε περίπου 40%΄ σε σχέση με το δολάριο(όσο είχε υπερτιμηθεί τα τελευταία δύο χρόνια).

Στην Αργεντινή, τα κεφάλαια των συντάξεων στο χρηματιστήριο κατάρρευσαν και η κυβέρνηση αποφάσισε να τα εξαγοράσει. Χιλιάδες συνταξιούχοι είδαν τις συντάξεις τους να μειώνονται, ακολουθώντας την πτώση του χρηματιστηρίου. Οι περισσότεροι χάρηκαν που το κράτος αναλάμβανε να εξασφαλίσει τις συντάξεις τους, Όμως ορισμένοι διαδήλωσαν θεωρώντας ότι η κυβέρνηση βάζει χέρι στις …περιουσίες τους. Σίγουρα πάντως έβαλε χέρι στα κέρδη των διαχειριστών, γιατί όπως φάνηκε κρατούσαν τόση προμήθεια για πάρτη τους που στο τέλος έμενε μηδαμινό κεφάλαιο για να αποδώσει ουσιαστικά ποσά σε συντάξεις. Και στη Χιλή, όπου από την εποχή του Πινοτσέτ η Κοινωνική Ασφάλιση έγινε τζόγος στο χρηματιστήριο, τα κεφάλαια των συντάξεων (FJP) ήταν τα πρώτα που έχασαν από την κρίση. Στη Βραζιλία, τον Οκτώβριο, τα ασφαλιστικά κεφάλαια έχασαν 30δις δολάρια, και δεν ήταν περισσότερα μόνο γιατί άργησαν να επιτρέψουν την επένδυσή τους σε ‘χαρτιά’ των Η.Π.Α με αμφίβολο αντίκρισμα.

Πώς αντιδρούν οι κυβερνήσεις;

Τώρα όλοι θέλουν ‘κράτος’, όλοι ζητούν κρατικές παρεμβάσεις. Όμως το κράτος ποτέ δεν έλειψε από την οικονομία στη Ν.Αμερική. Η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη έγινε με την έντονη οικονομική δραστηριότητα του κράτους, την εποχή των ‘λαϊκιστικών’ κυβερνήσεων (1930-1955), αλλά και αργότερα με τις δικτατορίες. Ο Πινοτσέτ ποτέ δεν ιδιωτικοποίησε εντελώς την εταιρεία χαλκού CODELCO, ο χαλκός παρέμεινε κρατικός, ακριβώς για να γεμίζει ευκολότερα τις αμύθητες καταθέσεις της οικογένειας Πινοτσέτ και των φίλων της. Παρά το απίστευτο ξεπούλημα των νεοφιλελεύθερων, το κράτος διατήρησε μεγάλο μέρος του ελέγχου, παντού. Στην Αργεντινή, όπου έγινε η μεγαλύτερη λεηλασία και το 2002 ξέσπασε η λαϊκή εξέγερση μετά την κατάσχεση όλων των τραπεζικών καταθέσεων, επακολούθησε ισχυρή κρατική παρέμβαση. Μάλιστα φέτος, η κυβέρνηση αποφάσισε να φορολογήσει με 40%, τα τεράστια κέρδη των εξαγωγών της σόγιας, γεγονός που προκάλεσε λοκ-άουτ των παραγωγών και διαδηλώσεις ‘κατσαρόλας’ αγανακτισμένων πλούσιων αγροτών που βγήκαν στους δρόμους.

Η Αργεντινή προωθεί ριζικότερα μέτρα νομισματικού ελέγχου προκειμένου ν’ αποφύγει τη διαρροή κεφαλαίων. Ούτως ή άλλως, ούτε η υποτίμηση του νομίσματος, ούτε η χρηματιστηριακή κρίση είναι μεγάλη σήμερα στην Αργεντινή. Σε πρόσφατες δηλώσεις της, η Χριστίνα Φερνάντες υποσχέθηκε δυναμικά μέτρα για τον ‘επαναπατρισμό’ κεφαλαίων. «Όποιος τα δηλώσει θα πληρώνει 8% φόρο, 6% όποιος τα φέρει πίσω, 3% όποιος τα επενδύει σε κρατικά ομόλογα και 1% όποιος τα επενδύει σε παραγωγή ή ακίνητα,». Έτσι επιχειρεί να φέρει πίσω κάποια από τα 14 δις δολάρια που ‘έφυγαν’ από την Αργεντινή τους δύο τελευταίους μήνες.

Η Βραζιλία πήρε μέτρα για να ενισχύσει μόνο τους τραπεζίτες, τους αγροτοβιομήχανους και τις μεταλλευτικές εταιρείες. Δύο ιδιωτικές τράπεζες συγχωνεύτηκαν κι έφτιαξαν ένα γίγαντα με 55.000 υπαλλήλους, τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα όλης της Αμερικής. Η βουλή ψήφισε νόμο για εξαγορά τραπεζών από το κράτος με δεδηλωμένη πρόθεση να ξαναπουληθούν μόλις ξελασπώσουν. Όχι, δεν υπάρχουν εθνικοποιήσεις. Κανένα έθνος δεν βάζει χέρι στο κεφάλαιο, γι’ άλλη μια φορά το κεφάλαιο βάζει το χέρι στο έθνος.

Η ιστορία της βιομηχανικής ανάπτυξης της Βραζιλίας καταγράφει μία αλλόκοτη βιομηχανία. Τον 19^ο αιώνα, με αφορμή την κρίση λόγω ξηρασίας, αναπτύχθηκε η «Βιομηχανία των Αποζημιώσεων» όπως ονομάστηκε από ορισμένους ιστορικούς. Το νεαρό ανεξάρτητο βραζιλιάνικο κράτος αποφάσισε να δίνει αποζημιώσεις σε κατεστραμμένους επιχειρηματίες. Και οι επιχειρηματίες έστηναν ‘επιχειρήσεις’ που καταστρέφονταν αμέσως για να κερδίσουν τις κρατικές αποζημιώσεις που παρείχαν στους εαυτούς τους οι ίδιοι, καθώς ήταν συνήθως και κυβερνήτες.

Τα σημερινά μέτρα θυμίζουν πολύ εκείνη τη «βιομηχανία». Επιπλέον αυτοί που τα αποφασίζουν είναι σχεδόν όλοι τραπεζίτες και κοινώς τοκογλύφοι.. Ενώ η βραζιλιάνικη κυβέρνηση ανακοινώνει αύξηση δημοσίων δαπανών, η κεντρική τράπεζα ανεβάζει τα επιτόκια. Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια, η βραζιλιάνικη ανέβασε τα ήδη ψηλά (15%) επιτόκια. Το κράτος της Βραζιλίας καταθέτει τα αποθέματά του σε δολάρια στις τράπεζες των ΗΠΑ με 2% επιτόκιο και δανείζεται (από τις ίδιες τράπεζες) με 15% επιτόκιο. Δεν είναι μεγαλοφυές; Το συμπέρασμα που προκύπτει αβίαστα είναι ότι η φιλολογία για ‘κρατικοποίηση’, και ‘κρατικές παρεμβάσεις’ δεν είναι προς όφελος των εργατών.

Το Εκουαδόρ δεν πληρώνει

Μέσα στην κρίση, σοβαρότατη εξέλιξη ήταν η απόφαση της κυβέρνησης του Εκουαδόρ να επανεξετάσει τα δάνεια της χώρας από το 1976 ως το 2006, και να ΜΗΝ πληρώσει τα παράνομα και καταχρηστικά. Ο Ραφαέλ Κορρέα, αναβαπτισμένος από τη νίκη στο δημοψήφισμα για το πιο δημοκρατικό και ‘πράσινο’ σύνταγμα του κόσμου, -όπως χαρακτηρίστηκε- άρχισε να διώχνει από το Εκουαδόρ τους καταχραστές και τους τοκογλύφους. Η αρχή έγινε με το βραζιλιάνικο γίγαντα των κατασκευών Odebrecht. Το υδροηλεκτρικό φράγμα που κατασκεύασε η εταιρεία αυτή, έπαθε βλάβη και σταμάτησε να λειτουργεί λίγο μετά την παράδοσή του. Το Εκουαδόρ δικαιολογημένα αρνείται να πληρώσει. Ύστερα από μελέτη δανείων και χρηματοδοτήσεων, αποκαλύφθηκαν αθρόες παρανομίες στα δάνεια με τη Βραζιλία και ο Κορρέα δήλωσε ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ. Ενώ η κυβέρνηση της Βραζιλίας διέκοψε διπλωματικές σχέσεις με το Εκουαδόρ, δεκάδες οργανώσεις και προσωπικότητες απ’ όλον τον κόσμο χαιρέτισαν την κίνηση του Ραφαέλ Κορρέα.

Οι εργαζόμενοι

Η απεργία διαρκείας των δημοσίων υπαλλήλων στη Χιλή πέτυχε, μέσα στην κρίση, τη μεγαλύτερη αύξηση των τελευταίων 13 χρόνων, ένα 10,4%. Σύνθημά τους ήταν η «διψήφια» αύξηση και ζητούσαν 14%. Το κογκρέσο ψήφισε το νομοσχέδιο, με τα θεωρεία γεμάτα εργαζόμενους, περικυκλωμένο από 30.000 διαδηλωτές. Ήταν η μεγαλύτερη απεργία δημοσίων υπαλλήλων εδώ και δεκαετίες, παράλυσε νοσοκομεία, σχολεία, τελωνεία, οι υπηρεσίες καθαριότητος, μέχρι και τα δικαστήρια.

Στη Βραζιλία οι μεγαλύτερες συνδικαλιστικές οργανώσεις και κοινωνικά κινήματα (54 συνολικά) έδωσαν ανοιχτό γράμμα στον πρόεδρο Λούλα. «Με αφορμή τη ρωγμή που άνοιξε η κρίση» διεκδικούν «αλλαγή της νεοφιλελεύθερης μακροοικονομικής πολιτικής, τη στροφή σ’ ένα άλλο μοντέλο εθνικής ανάπτυξης, βασισμένο στη διανομή των κερδών, την παραγωγή θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς.» Απαιτούν από το κράτος να εγγυηθεί την πρόσβαση όλων στην υγεία, την δωρεάν δημόσια εκπαίδευση, την αξιοπρεπή κατοικία, την αγροτική και αστική μεταρρύθμιση.» Και καταλήγουν με 15 συγκεκριμένες και σαφείς διεκδικήσεις, για όλα τα μεγάλα ζητήματα της κοινωνικής ανισότητας αλλά και με θέσεις για διεθνή πολιτική μεγαλύτερης συνοχής με τις γειτονικές χώρες.

Οργανώσεις αστέγων και άλλα κινήματα πόλης οργάνωσαν διαδηλώσεις έξω από μεγάλα σούπερμάρκετ, ενώ προγραμματίζονται γενικές κινητοποιήσεις

Στην Αργεντινή, τα συνδικάτα απαιτούν άμεση ‘απαγόρευση των απολύσεων’ και ‘παρεμπόδιση της διαφυγής κεφαλαίων’, με κρατικό έλεγχο των συναλλαγών σε συνάλλαγμα.

Οργανώσεις εργαζόμενων και ανέργων ζητούν την κατάργηση του ΦΠΑ και τον καταργούν στην πράξη διοργανώνοντας λαϊκές αγορές στις γειτονιές, όπου οι τιμές είναι πολύ χαμηλότερες χωρίς μεσάζοντες και φόρους.

3

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ του Νότου

Στην πολιτική, η συζήτηση μόλις έχει ανοίξει. Τι καινούργιο θα φέρει αυτή η κρίση; Θα αντέξουν οι λαοφιλείς αριστερές κυβερνήσεις; Είναι μία ακόμα χρηματιστηριακή κρίση ή είναι βαθύτερη κρίση της αναπαραγωγής του κεφαλαίου; Ποιος ο ρόλος των λεγόμενων αναδυόμενων οικονομιών, όπως της Βραζιλίας που αποτελεί και την περιφερειακή υπερδύναμη; Είναι νωρίς για απαντήσεις. Πάντως αυτή τη φορά οι χώρες της Νότιας Αμερικής αντιμετωπίζουν την κρίση σχετικά απαλλαγμένες από την προστασία του Μεγάλου Νονού. Δεν είναι πια η ‘πίσω αυλή’ των Η.Π.Α, ούτε τσιφλίκι του Δ.Ν.Τ και αναπτύσσονται περιφερειακοί οργανισμοί συνεργασίας, όπως πρόσφατα η UNASUR και η Τράπεζα του Νότου. Όμως η ανεξαρτησία από τον αμερικάνικο ‘μπαμπούλα’ δεν σημαίνει απαραίτητα και μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη. Οι χώρες αυτές έχουν μια οικονομία προσαρμοσμένη στις εξαγωγές (κυρίων πρώτων υλών) από την εποχή που ήταν αποικίες. Γι’ αυτό ακριβώς ο θεωρητικός λόγος της αριστεράς πάντοτε τις θεωρούσε ‘περιφερειακές’, μιλώντας για ‘εξαρτημένο’ καπιταλισμό, ενισχύοντας έτσι πολιτικές ‘εθνικιστικές’, όπως η ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, η ανάπτυξη της βιομηχανίας, ο έλεγχος του εξωτερικού χρέους. Ωστόσο σήμερα προκύπτουν ερωτήματα για το τι μπορεί να σημαίνει ‘ανεξάρτητη’ εθνική οικονομία, για το τι σημαίνει ‘ντόπιο’ και τι ‘ξένο’ κεφάλαιο. Είναι ‘ντόπιο’ ή ‘ξένο΄ το κεφάλαιο της Oderbecht με έδρα τη Βραζιλία που καταληστεύει το φυσικό πλούτο του Εκουαδόρ; Είναι η PetroBRAS (αποκαλούμενη και PetroSOROS λόγω των μετοχών που έχει ο γνωστός καπιταλιστής) που το 35% των μετοχών ανήκει στο βραζιλιάνικο κράτος και το 70% παίζεται στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, και καταστρέφει λ.χ τα δάση και τους ανθρώπους της Βολιβίας και της Κολομβίας; Οι βραζιλιάνικης και αργεντίνικης καταγωγής καλλιεργητές σόγιας που έχουν αγοράσει τη μισή Παραγουάη, είναι ‘ντόπιοι’ ή ‘ξένοι’; Έχει μήπως σημασία τι διαβατήριο έχουν; Γιατί οι εργάτες της Αργεντινής πρέπει να προστατέψουν την παραγωγή των εργοστασίων τους; Γιατί οι βραζιλιάνοι εργαζόμενοι δεν είναι πλουσιότεροι από τους γείτονές στους στην Παραγουάη, παρόλο που η Βραζιλία εκμεταλλεύεται την υδροηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στην Παραγουάη; Θα ήταν προτιμότερο να ήταν ‘ντόπιες’ οι Φιλανδικές (στο όνομα) εταιρείες χαρτιού που έχουν αγοράσει όλη την Ουρουγουάη, τη φυτεύουν ευκάλυπτο και μολύνουν τα ποτάμια,; Θα κέρδιζαν περισσότερο οι χιλιάνοι εργαζόμενοι αν ήταν Χιλιάνικες οι εταιρείες παραγωγής Σολωμού που καταστρέφουν τα φιόρδ της Παταγονίας; Το MST (Κίνημα Αγροτών χωρίς Γη), παρόλο που επίσης μιλάει για ‘εξαρτημένο’ καπιταλισμό, έχει μια σαφέστερη ιδέα για την εθνική κυριαρχία που τελευταία την τοποθετεί κυρίως στην παραγωγή και επάρκεια τροφίμων για τον πληθυσμό, αυτό που ονομάζει «Διατροφική Κυριαρχία». Ένα κράτος οφείλει πρώτα να φροντίζει για την παραγωγή τροφίμων που να επαρκούν, χωρίς να είναι υποχρεωμένο να καταφεύγει σε δανεισμό για να μην πεινάει ο λαός. Προτού φυτέψουμε ευκαλύπτους, σόγια και ζάχαρη για βιοκαύσιμο, θα πρέπει να καλύπτουμε τις διατροφικές ανάγκες μας.

Μια ιστορία με μπύρες

Το 1999 ενώθηκαν οι δύο βραζιλιάνικες εταιρείας μπύρας Brahma και Antartica, κι έφτιαξαν την AmBev, που αγόρασε το 37% της αργεντίνικης Quilmes (γνωστή από τις φανέλες της Boca Juniors). Αυτή έπειτα συγχωνεύτηκε με τη Βελγική εταιρεία που παράγει τη Stella Artois και έγινε Inbev, που μέχρι πρόσφατα ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη παγκοσμίως, με πρώτη την Βορειοαμερικάνικη Anheuser-Busch που παράγει τη μπύρα Budweiser. Στις 13 Ιουλίου του 2008 η Βελγο-βραζιλιάνικη (ή μήπως βραζιλιανο-βελγική) INBEV αγόρασε και την αμερικάνικη Anheuser-Busch (Budweiser) με αντίτιμο 32.800 εκατομμύρια ευρώ. Στη χρηματοδότηση συμμετέχει η ισπανική τράπεζα Σανταντέρ, μία ιαπωνική, η Μπάρκλευς κλπ.

Οι 85000 εργάτες της εταιρείας δικαιούνται να πίνουν δωρεάν μπύρα ενώ τα στελέχη της δικαιούνται να ταξιδεύουν με ιδιωτικά τζετ που τους διαθέτει η εταιρεία. Τι εθνικότητα έχουν αυτές οι μπύρες και αυτά τα κεφάλαια;

Ύστερα από έναν αιώνα παλινδρομήσεων σε διλήμματα μεταξύ κράτους και αγοράς, μεταξύ εθνικού και διεθνούς κεφαλαίου, μήπως πλησιάζει ο καιρός να μπει σε αμφισβήτηση ο ίδιος κεφαλαιοκρατικός χαρακτήρας της κοινωνίας μας, που αντιμετωπίζει ως κεφάλαιο τη φύση, τα αγαθά, τις ανάγκες των ανθρώπων και τους ίδιους τους ανθρώπους και θυσιάζει τα πάντα στην ανάπτυξη, στην ‘εσωτερική’ ανάγκη του κεφαλαίου να αναπαράγεται με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό;