Από τις αλλοτινές μνήμες υπανάπτυξης[1] στις σημερινές εικόνες ανάπτυξης
Τον Ιανουάριο του 2007, μόλις ανέλαβε την προεδρία για τη δεύτερη θητεία του , ο βραζιλιάνος πρόεδρος Λούλα ανακοίνωσε το Πρόγραμμα για την Επιτάχυνση της Ανάπτυξης (PAC). Πρόκειται για ένα πακέτο έργων εκμετάλλευσης του εδάφους, του νερού για παραγωγή εμπορευμάτων και ενέργειας. Προπαντός όμως για την παραγωγή κερδών. Δέντρα, ποτάμια, βουνά, υπέδαφος, καλλιεργήσιμη γη, άνθρωποι, αναλώνονται για την επιτάχυνση της Ανάπτυξης. Το ίδιο πρόγραμμα περιλαμβάνει μέτρα για την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης (στη Βραζιλία υπάρχουν πολλοί που δουλεύουν από 10 ή 12 ετών), τον περιορισμό του δικαιώματος της απεργίας και τη …σημαντική μείωση του εργατικού κόστους.
Πρέπει να ξεπεραστούν όλα τα εμπόδια που εμποδίζουν την ανάπτυξη. Μεταξύ άλλων και κάποια μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπων που ζουν σ’ αυτό. Δυστυχώς υπάρχει ένα Ινστιτούτο (ΙΒΑΜΑ) που πρέπει να δίνει άδειες, λόγου χάρη, για να κλειστεί ένα ποτάμι και να φτιαχτεί υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Και το Ινστιτούτο ανήκει στην ευθύνη του Υπουργείου Περιβάλλοντος, και υπουργός είναι η ιθαγενικής καταγωγής Μαρίνα Σίλβα, κόρη σερινγκέιρο (εργάτη του καουτσούκ) που ήταν συντρόφισσα του Τσίκο Μέντες, του πρωτοπόρου αγωνιστή της Αμαζονίας, του ανθρώπου που έκανε διεθνώς γνωστό το πρόβλημα της καταστροφής του Αμαζονίου και δολοφονήθηκε από τους καταπατητές γης το 1988.
Παρ’ όλη τη απόλυτα συμβιβαστική πολιτική της, η υπουργός Περιβάλλοντος αντιστάθηκε αρκετά στην καταλήστευση του πλούτου της φύσης για την παραγωγή κέρδους. Το ΙΒΑΜΑ έδειχνε αυστηρότητα που δεν την ανέχονται οι επιχειρηματίες γιατί φρενάρει την ανάπτυξη. Και τώρα του αλλάζουν τα φώτα. Οι εργαζόμενοι στο Ινστιτούτο ΙΒΑΜΑ κήρυξαν απεργία διαρκείας στις 14 Μάη που είναι μια πολιτική απεργία. Ενάντια στην πολιτική καταστροφής του περιβάλλοντος. Μια απεργία που δεν αφορά μόνο τη Βραζιλία.
Ας δούμε μερικές εικόνες ανάπτυξης. Η εταιρεία Votorantim ήδη παράγει αλουμίνιο στην πόλη που ονομάζεται Αλουμίνιο. Οι ρομαντικοί θα έλεγαν ότι οι πόλεις που άλλοτε έπαιρναν ονόματα πουλιών τώρα παίρνουν ονόματα μετάλλων. Για να εκμεταλλεύεται το βωξίτη η εταιρεία χρειάζεται ενέργεια. Ήδη έχει 6 δικούς της υδροηλεκτρικούς σταθμούς που παράγουν 270.000 ΚW. Το βραζιλιάνικο κράτος έχει χαρίσει στην εταιρεία όλα τα ποτάμια της κοιλάδας για να φτιάξει φράγματα και υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Εδώ και χρόνια (από τη δεκαετία του ’80) επιδιώκει να κάμψει τις αντιστάσεις του κόσμου και να φράξει τον ποταμό Ιγουαπέ που είναι ο μόνος που ακόμα κυλά ελεύθερα στο Σάο Πάουλο[2]. Η διαδικασία είναι απλή. Μόλις πάρει την άδεια, η κάθε Εταιρεία παίρνει δικό της το ποτάμι, το κλείνει, πνίγει τα χωριά, τις καλύβες και τις καλλιέργειες των ανθρώπων που ζούσαν δίπλα του, πλημμυρίζουν εκατομμύρια στρέμματα δάσους. Υπόσχεται αποζημιώσεις που δεν δίνει ποτέ. Ύστερα οι ίδιες εταιρείες, πουλούν πανάκριβα το ηλεκτρικό ρεύμα στο βραζιλιάνικο κράτος (που τους χάρισε το ποτάμι). Από τις όχθες του αναγκάζονται να φύγουν ιθαγενείς φυλές που ζούσαν εκεί εκατοντάδες χρόνια και να μετακομίσουν στις φαβέλες των πόλεων, ή κάτω από τις γέφυρες να τους κυνηγάει η αστυνομία γιατί «βρομίζουν» την πόλη, να γίνουν μικροπωλητές και πάλι να τους κυνηγάει η αστυνομία ή να κάνουν καταλήψεις γης και πάλι να τους κυνηγά η αστυνομία. Μωρά ιθαγενών πεθαίνουν δίπλα στις εθνικές οδούς από ασιτία και όσα επιζήσουν κινδυνεύουν από τις πλαστικές σφαίρες των μπάτσων που θα έρθουν να τους διώξουν κι από εκεί. Οι Ξεριζωμένοι από τα φράγματα έχουν φτιάξει την οργάνωση MAB (Κίνημα Θυμάτων από Φράγματα) και στις 23 Μάη κατέλαβαν… ολόκληρο το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Τουκουροί. Μέχρι την ώρα που γράφεται το άρθρο είναι περικυκλωμένοι από …τον Ομοσπονδιακό Στρατό που έστειλε εκεί η κυβέρνηση.
Μέσα στις ζούγκλες της Βραζιλίας, υπάρχουν εκτάσεις γης που δεν είναι ακόμα ιδιοκτησία κανενός. Μιλάμε γι’ αυτό που ονομάζεται Κιλόμπο. Πρόκειται για κοινότητες μαύρων οι οποίοι είναι απόγονοι σκλάβων που δραπέτευσαν και κρύφτηκαν στις ζούγκλες να οργανώσουν τη ζωή τους ελεύθερα. Φτάνει όμως κι εκεί η ανάπτυξη και απειλεί να τους πάρει τη γη τους, που άλλοι την έχουν ήδη κατοχυρώσει νομικά κι άλλοι αγωνίζονται να την κατοχυρώσουν. Αν δεν τα καταφέρουν, οι απόγονοι σκλάβων θα γίνουν πάλι σκλάβοι για ένα πιάτο φαΐ στις φυτείες ζαχαροκάλαμου που παράγουν φτηνό καύσιμο για τα αυτοκίνητα των πόλεων, όπου το αφεντικό τους ταΐζει χειρότερα απ’ ό,τι τους προγόνους τους. Διότι αν πέθαιναν από πείνα οι παλαιοί σκλάβοι είχε ζημία το αφεντικό, ενώ σήμερα αν πεθάνουν εκατό από υπερκόπωση θα έρθουν άλλοι εκατό πιο φρέσκοι.
Η υδροφόρος λεκάνη του ποταμού Madeira είναι το 23% όλης της λεκάνης του Αμαζονίου και συνεισφέρει με περίπου 15% του όγκου νερού που ο Αμαζόνιος εκβάλλει στον Ατλαντικό Ωκεανό. Οι πηγές του είναι στους πρόποδες των Άνδεων, στη Βολιβία και στο Περού, σε μια περιοχή με ιδιόμορφη μορφολογία απ’ όπου το ποτάμι αντλεί πολύτιμα συστατικά. Εκεί θέλουν να φτιάξουν ένα μεγάλο φράγμα που θα παράγει 3500 μεγαβάτ και ως τώρα το υπουργείο Περιβάλλοντος αρνούνταν να δώσει άδεια, ενώ ταυτόχρονα αντιστέκονταν οι κάτοικοι της περιοχής που ζουν και στα τρία κράτη, Περού, Βολιβία και Βραζιλία.[3]
Για τα επόμενα 15 χρόνια προβλέπεται να κατασκευαστούν 200 φράγματα στη Βραζιλία… Η πολυπόθητη ανάπτυξη.
Παρ’ όλα αυτά μήπως αυτό δεν είναι ανάπτυξη αλλά είναι υπανάπτυξη, μήπως πάλι «ξένοι» εκμεταλλεύονται τον πλούτο της Βραζιλίας; Οι εταιρείες που φτιάχνουν τα παραπάνω έργα π.χ Camargo Correa, Odebecht, CR America, Votorantim, είναι καθ’ εαυτού βραζιλιάνικες, οι ιδιοκτήτες τους γεννήθηκαν μέσα στα γεωγραφικά σύνορα της χώρας, δεν είναι ούτε βορειοαμερικάνοι, ούτε ευρωπαίοι (φυσικά υπάρχουν κι αυτοί). Παρ’ όλο που η βραζιλιάνικη κυβέρνηση δίνει κυριολεκτικά «γη και ύδωρ» στις εταιρείες που θα φέρουν την ανάπτυξη, ντόπιες και ξένες, παρ’ όλο που υπάρχουν πάμπολλες «ξένες» εταιρείες, τα κέρδη δεν φεύγουν από τη χώρα όπως άλλοτε, αφού μέσα σε τρεις μήνες τα κεφάλαια κάνουν απόσβεση.
Πάει καιρός που η Βραζιλία και άλλες χώρες της Λατ. Αμερικής δεν εξαρτώνται πια από τις εντολές του ΔΝΤ. Η περιζήτητη «εθνική ανεξαρτησία» είναι πραγματικότητα σε μεγάλο βαθμό. Τώρα δεν αποφασίζει το ΔΝΤ την οικονομική πολιτική αλλά οι εθνικές κυβερνήσεις. Τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους; Για χρόνια οι «λαοί» πάλευαν ενάντια στους «ξένους» που αποφάσιζαν για τη μοίρα τους. Τώρα ποιοι θα είναι οι «ξένοι»;
Η εταιρεία Vale do Rio Doce είναι ιδιοκτησία ανθρώπων που γεννήθηκαν στο γεωγραφικό χώρο που ορίζεται από τα σύνορα του κράτους της Βραζιλίας. Μαζί με μία Βρετανική, μία Αυστραλιανή και μία Κινέζικη παράγουν το 80% της παγκόσμιας παραγωγής Σιδήρου. Πρόσφατα, η Vale με τη κινέζικη Baosteel έκλεισαν συμφωνία για να καθορίζουν αυτοί τις τιμές σιδήρου στον πλανήτη. Οικονομική Ανάπτυξη.
Η Vale do Rio Doce, πρώην κρατική, έγινε ιδιωτική την εποχή της προεδρίας του Φερνάντο Ενρίκε Καρδόσο χωρίς κανένα οικονομικό όφελος για το κράτος. Τώρα υπάρχει ένα ισχυρό κίνημα για την κρατικοποίησή της.
Η Petrobras είναι μία βραζιλιάνικη εταιρεία, με το 34% των μετοχών της ν’ ανήκουν στο κράτος (παρ’ όλο που διαφημίζεται ως κρατική). Αναπτύσσεται ραγδαία ώστε να λειτουργεί σε έντεκα χώρες σε τρεις ηπείρους και η Βραζιλία να είναι αυτάρκης σε πετρέλαιο. Γιατί όμως η βενζίνη φτάνει στους καταναλωτές 2-3 φορές ακριβότερη από τη Βενεζουέλα, ακριβότερη κι από την Αργεντινή; Αφού δεν επεμβαίνει πια το ΔΝΤ, ποιος επεμβαίνει; Γιατί η Petrobras δεν υπολογίζει τα δάση του Εκουαδόρ που τα καταστρέφει, μαζί με τους κατοίκους τους; Η Βολιβία παράγει το φυσικό αέριο που εκμεταλλεύεται (σε μεγάλο ποσοστό) η βραζιλιάνικη Petrobras. Γι’ αυτό οι Βολιβιάνοι δεν μπορούν να έχουν φτηνό αέριο, θα πει κάποιος. Σωστά. Τότε όμως οι Βραζιλιάνοι (που «έχουν» την Petrobras) γιατί πληρώνουν πιο ακριβό το φυσικό αέριο;
Εξίσου βραζιλιάνικη είναι και η Aracruz Celulose που ξηλώνει τα δάση για να φυτέψει καταστροφικούς ευκαλύπτους που προορίζονται για την παραγωγή χαρτιού. Ήταν μάλιστα η εταιρεία χορηγός της Εθνικής Ομάδας ποδοσφαίρου στο περασμένο Μουντιάλ και τη διαφήμιζε ο γνωστός Πελέ. Στις τελευταίες εκλογές υποστήριξε οικονομικά πάρα πολλούς βουλευτές και γερουσιαστές με ποσό που ξεπερνάει τα 2 εκατομ ευρώ. (Στοιχεία του Εκλογικού Δικαστηρίου, STE)
Για την ανάπτυξη, έχουν φοροαπαλλαγές οι εξαγωγείς σόγιας, ζάχαρης, καφέ, αιθανόλης, αυτοκινητοβιομηχανίες, φαρμακοβιομηχανίες, τσιμεντοβιομηχανίες, ναυπηγεία, αεροπορική βιομηχανία, ορυχεία. Η BNDES (Τράπεζα Ανάπτυξης) δίνει πλουσιοπάροχες επιδοτήσεις στους επιχειρηματίες. Όταν η VolksWagen απείλησε με μαζική απόλυση 1500 εργατών, ήταν αρκετή η απειλή της BNDES για διακοπή των επιδοτήσεων για να τις πάρει πίσω. Ωστόσο οι συνδικαλιστές απολύθηκαν…
Για την ανάπτυξη γίνονται δημόσια έργα με ανάθεση σε ιδιώτες και στις 18 Μάη η Ομοσπονδιακή Αστυνομία συνέλαβε 49 άτομα, ιδιοκτήτες εταιρειών και πολιτικούς, μεταξύ των οποίων κυβερνήτες πολιτειών, βουλευτές και δήμαρχοι που είχαν το μεγαλύτερο κύκλωμα διανομής των δημοσίων έργων. Άραγε πόσοι θα πάνε στην ίδια φυλακή με το μαύρο πιτσιρικά από τη φαβέλα που έκλεβε πορτοφόλια; Άραγε θα φάνε το ίδιο ξύλο από τους μπάτσους, όπως ο 46χρονος μαύρος τραγουδιστής Jeremias Pereira da Silva που τον σκότωσαν με βασανιστήρια σε αστυνομικό τμήμα του Μαρανιάο, ενώ είχε συλληφθεί «κατά λάθος»;
Το πρόγραμμα ανάπτυξης περιλαμβάνει απόλυτη ελευθερία για τις μπίζνες, όμως όποιος πουλάει καραμέλες στα φανάρια χωρίς τιμολόγια συλλαμβάνεται, το εμπόρευμα κατάσχεται και ο εγκληματίας δεν έχει να πληρώσει δικηγόρο. Επιπλέον είναι βρόμικος και δεν ξυπνά καθόλου τη συμπάθεια των δικαστών, οι οποίοι στο δρόμο για τη δουλειά τους αναγκάζονται να κλείνουν τα τζάμια των αυτοκινήτων τους για να μη λερωθούν από το χνώτο των παιδιών στα φανάρια. Τέλος θα κλειστεί σε άθλιες φυλακές, όπου οι φύλακες θα τον βασανίζουν και όταν θα βγει, η μόνη λύση που θα έχει είναι η παρανομία και το περιθώριο.
Μέσα στον Απρίλιο η Γερουσία της Βραζιλίας ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία να μειωθεί το κατώτερο όριο ηλικίας που θεωρείται κάποιος ανήλικος για τη δικαιοσύνη, με στόχο να καταπολεμηθεί η εγκληματικότητα από τις μικρές ηλικίες.
Από την ανάπτυξη της Βραζιλίας το χρηματιστήριο έχει ανέβει 20.000 μονάδες τον τελευταίο χρόνο, μόνο 12.000 μονάδες το τελευταίο τρίμηνο του Προγράμματος Επιτάχυνσης της Ανάπτυξης. Άρα δεν χάνουν οι Βραζιλιάνοι από την ανάπτυξη, έχουν κέρδη ώστε ν’ααγοράζουν τσάντα Luis Vuiton 3500 ευρώ η μία και να μετακινούνται με ελικόπτερα από το σπίτι τους στη δουλειά. Στο Σάο Πάουλο υπάρχουν τουλάχιστον 270 ελικοδρόμια σε ταράτσες κτιρίων.
Τέλος, το βραζιλιάνικο κράτος ξοδεύει σε κοινωνικές παροχές συνολικά 26 δισ. Δολάρια. Αυτές τις μέρες οι εφημερίδες έγραψαν ότι τα έσοδα των τραπεζών από υπηρεσίας (όχι από τόκους) ήταν ακριβώς 26 δις. Δολάρια.
Μία ουσιαστική νέα εξέλιξη στο κίνημα της Βραζιλίας.
Ο κόσμος του κινήματος στη Βραζιλία είναι πολύ αποδυναμωμένος. Θα έλεγε κανείς ότι δεν κινείται τίποτα. Στην εικόνα αυτή συμβάλλει και ο απόλυτος έλεγχος της ενημέρωσης από 4 ιδιωτικές εταιρείες. Παρ’ όλα αυτά οι «μυημένοι» θα μάθουν για δίμηνη απεργία εκπαιδευτικών στη μία πολιτεία, για γενική απεργία των δημοσίων υπαλλήλων στην άλλη πολιτεία, (η Βραζιλία είναι ομοσπονδία με αυτόνομες κυβερνήσεις). Οποιοσδήποτε κάτοικος του Σάο Πάουλο θα μπλοκαριστεί από την απεργία των εργαζομένων στο Μετρό που είναι μια πολιτική απεργία, εξαιρετικής σημασίας για όλους τους εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι στο Μετρό μάχονται ενάντια στο νόμο που δίνει το δικαίωμα πρόσληψης προσωπικού δίχως σύμβαση εργασίας, σαν ο υπάλληλος να είναι επιχειρηματίας που παρέχει υπηρεσίες στον εργοδότη του (Αυτό που στην Ελλάδα είναι γνωστό ως «δελτίο παροχής υπηρεσιών») και δεν έχει δικαίωμα σε ασφάλεια, σύνταξη κλπ. Την εφαρμογή του νόμου έχει μπλοκάρει με βέτο ο πρόεδρος Λούλα, ωστόσο η Βουλή και η Γερουσία πιέζουν για την εφαρμογή του. Νικηφόρα απεργία των εργατών καθαριότητας, απεργίες τραπεζικών, μεταλλουργίας κλπ
Οι εργάτες γης έκαναν 18 καταλήψεις εκτάσεων, κτιρίων, μπλόκα δρόμων κλπ απαιτώντας γη. Οι άστεγοι των πόλεων επίσης κάνουν καταλήψεις και διαδηλώσεις. Φοιτητές είναι σε κινητοποιήσεις σε πολλές πόλεις και στο Σάο Πάουλο έχουν καταλάβει για μέρες την Πρυτανεία.
Η 23η Μάη ήταν μέρα δυναμικών κινητοποιήσεων στη Βραζιλία. Απεργίες, μπλόκα σε δρόμους, διαδηλώσεις, καταλήψεις. Απεργοί στις βιομηχανίες μετάλλου, πετρελαίου και τραπεζικοί έκλεισαν τους δρόμους προς το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, αγρότες έκλεισαν μεγάλες οδικές αρτηρίες, έγιναν συγκεντρώσεις σε Βουλή, υπουργεία, το σύλλογο βιομηχάνων. Καθολική ήταν η απεργία στην Petrobras και την Embraer (παραγωγή πετρέλαιο και αεροπλάνα, αντιστοίχως), πολλές δημόσιες υπηρεσίες παρέλυσαν και οι απεργοί εκπαιδευτικοί συγκρούστηκαν με την αστυνομία. Το Κίνημα των ξεσπιτωμένων από Φράγματα σε ποτάμια κατέλαβε ένα ολόκληρο …υδροηλεκτρικό εργοστάσιο και η κυβέρνηση έστειλε τον ομοσπονδιακό στρατό εναντίον τους.
Νέα συσπείρωση
Παρ’ όλο όμως που υπάρχουν κινήματα και αγώνες τα κινήματα δεν έχουν τη δυναμική να επηρεάσουν τη συνολική πολιτική κατάσταση που γίνεται όλο και χειρότερη για τους από κάτω. Ποιο είναι το σημερινό σκηνικό; Υπάρχει το Συντονιστικό των Κοινωνικών Κινημάτων (CMS) όπου συσπειρώνονται διάφορες οργανώσεις από όλη τη Βραζιλία και κυρίως η εργατική ομοσπονδία CUT και η φοιτητική UNE, που «πρόσκεινται» στο κυβερνητικό Εργατικό Κόμμα, η Via Campesina και η Πορεία Γυναικών.
Τμήματα που διαφώνησαν με την πολιτική γραμμή της CUT επιχειρούν να ανασυγκροτηθούν σε μαχητικό συνδικαλισμό, δημιουργώντας το συντονιστικό Intersindical. Συνδικαλιστές και αγωνιστές που πρόσκεινται πολιτικά στο PSOL, το PSTU και ανεξάρτητοι αριστεροί δημιούργησαν την ομοσπονδία CONLUTAS (βλ Αλάνα τ.3) που συσπειρώνει σωματεία, κοινωνικά κινήματα και φοιτητές. Τέλος υπάρχει η συσπείρωση Assembleia Popular, με ευρύ φάσμα λαϊκών δυνάμεων, όπως οι κοινωνικές επιτροπές της καθολικής εκκλησίας, κινήματα γυναικών, η Via Campesina, και πολλά μαχητικά συνδικάτα.
Αυτές οι οργανώσεις αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα κοινό πλαίσιο πάλης, με συγκεκριμένες διεκδικήσεις που αντιπαλεύουν τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης και με χρονοδιάγραμμα αγώνων. Ύστερα από τις πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις η σημαντικότερη ημερομηνία καθορίστηκε η Μέρα Αγώνα στις 23 Μαΐου.
Όπως τόνισε ο Ζ.Στέντιλε, εκπρόσωπος του MST, πρόκειται για ένα συντονισμό δίχως «ηγεμονισμούς ή σεχταρισμούς».
Η γενική κατεύθυνση του πλαισίου είναι «ούτε ένα δικαίωμα λιγότερο» αλλά και επιθετικά αιτήματα, όπως κρατικοποιήσεις μεγάλων επιχειρήσεων που χαρίστηκαν στο κεφάλαιο την περίοδο του άγριου νεοφιλελευθερισμού.
Ωστόσο, είναι μόνο η αρχή και δεν φαίνεται άμεσα στον ορίζοντα ένα νέο δυναμικό ρεύμα διεκδικήσεων, ακόμα περισσότερο απέχει από τη συγκρότηση μιας εναλλακτικής πολιτικής λύσης, για τη μετά-Λούλα εποχή, όμως είναι ένα σημαντικό βήμα που ενθαρρύνει τον κόσμου που αγωνίζεται.
[1] Τίτλος ταινίας του Κουβανού Γκ. Αλέα, το 1968
[2] Βλ άρθρο στην εφημερίδα του κρατικού πανεπιστημίου της Καμπίνας UNICAMP http://www.unicamp.br/unicamp/unicamp_hoje/ju/junho2006/ju327pag12.html
[3] http://www.riomadeiravivo.org/
