Η διελκυστίνδα της Βολιβίας

Στη Βολιβία η πολιτική είναι στους δρόμους εδώ και χρόνια. Δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Χιλιάδες άνθρωποι διεκδικούν, διαδηλώνουν, εξεγείρονται. Αυτή την περίοδο, όμως, η Βολιβία λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός που αποκαλύπτει την κατάσταση όλης της Λατινικής Αμερικής σε γενικές γραμμές, παρά τις ιδιαιτερότητες.

Η συντριπτική πλειοψηφία, -οι πιο αδικημένοι της Βολιβίας-, υποστήριξε την κυβέρνηση στο δημοψήφισμα του Αυγούστου, όπου ο Μοράλες ουσιαστικά επανεκλέχτηκε με 67%. Η δεξιά αντιπολίτευση δεν δέχτηκε το αποτέλεσμα και συνέχισε να μάχεται κατά του συντάγματος που ψηφίστηκε στη Συντακτική Συνέλευση, την οποία θεωρεί άκυρη. Το Σεπτέμβρη, ξέσπασε συντονισμένη εξέγερση των δεξιών επαρχιών με αίτημα την αυτονομία και μονάδες κρούσης ακροδεξιούς ρατσιστές. Κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια, έκοψαν το φυσικό αέριο, έκλεισαν μέσα ενημέρωσης. Σε απάντηση κινήματα, συνδικάτα, οργανώσεις ιθαγενών έκλεισαν τους δρόμους με μαζικές κινητοποιήσεις. Η χειρότερη στιγμή ήταν η σφαγή στην απομονωμένη επαρχία Πάντο, που τη λυμαίνονται κάθε λογής αρπακτικά. Ο κυβερνήτης Λεοπόλδο Φερνάντες έστησε ενέδρα σε διαδηλωτές όπου ένοπλες συμμορίες σκότωσαν 18 άτομα.

Παρά τη φανερή υποστήριξη του Αμερικανού πρέσβη (τον απέλασε έγκαιρα η κυβέρνηση) προς τους αυτονομιστές, τα γειτονικά κράτη υποστήριξαν τον Μοράλες. Η κυβέρνηση υποχώρησε σε πολλά, όμως η αντιπολίτευση με μεγάλη πίεση δέχτηκε διαπραγματεύσεις. Η αδιαλλαξία τους δεν κάμφθηκε τόσο από τις υποχωρήσεις του Μοράλες όσο από τη λαϊκή πίεση. Η απίστευτων διαστάσεων διαδήλωση που κατέληξε στη Λα Πας τη μέρα της ψηφοφορίας, είχε ξεκινήσει πριν μια εβδομάδα από διάφορες περιοχές της χώρας. Στα τελευταία χιλιόμετρα της πορείας βάδιζε και ο Μοράλες. Αμέτρητο πλήθος κατέκλυσε τους δρόμους της πρωτεύουσας και δεν διαλυόταν αν δεν ολοκληρώνονταν οι διαπραγματεύσεις. Οι εκπρόσωποι γαιοκτημόνων και κεφαλαιοκρατών, απομονώνοντας τις ακραίες φασιστικές οργανώσεις που χρησιμοποίησαν ως ομάδες κρούσης, δέχτηκαν να οριστεί δημοψήφισμα για την έγκριση του συντάγματος. Πέτυχαν να αφαιρεθεί η δυνατότητα επανεκλογής του προέδρου (ο Μοράλες έχει δικαίωμα υποψηφιότητας μόνο για το 2009) και να συζητηθούν ξανά 100 σημεία. Για παράδειγμα, προβλέπεται (χωρίς να καθορίζεται πώς) ο «κοινωνικός έλεγχος» ατόμων και οργανισμών που διαχειρίζονται δημόσιες υποθέσεις και χρήμα. Στις διατυπώσεις περί ‘κοινωνικού ελέγχου’ η δεξιά βλέπει το φάντασμα των μπολσεβίκων και την γκιλοτίνα του Ροβεσπιέρου, που θα οδηγούσε σε ‘αναρχία’, θα ‘έδενε τα χέρια των αρχών’ και άλλα εφιαλτικά για όσους κατέχουν ιδιοκτησία και εξουσία.

Ποιος κέρδισε, ποιος έχασε; Δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις. Η δεξιά πέτυχε επαναδιαπραγμάτευση του συντάγματος που ψήφισε η Συντακτική, την οποία ποτέ δεν αναγνώρισε. Ουσιαστικά ακυρώνουν τη Συντακτική, -μολονότι έγινε σύμφωνα και με τις δικές τους επιλογές-, το σύνταγμα θα κριθεί στο κοινοβούλιο. Η κυβέρνηση επίσης εκτιμά ότι νίκησε, επιβάλλοντας το σύνταγμα και το δημοψήφισμα έγκρισής του. Ενώ οι ακροδεξιοί φασίστες δηλώνουν προδομένοι από τη συμφωνία, αρκετές κοινωνικές οργανώσεις και κινήματα θεωρούν υπερβολικές τις υποχωρήσεις της κυβέρνησης. Και οι δύο πλευρές θεωρούν κέρδος την ‘εθνική ενότητα’. Νικητής είναι η Βολιβία, η αφηρημένη ιδέα του έθνους που ενώνει σαφώς αντίπαλες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες τη διεκδικούν εξίσου. Η πολιτική και κοινωνική σύγκρουση τροφοδοτεί την ιδεολογική. Ωστόσο, δεν θα έπρεπε να αναζητούνται απαντήσεις σε κατασκευές κοινωνικών ταυτοτήτων με φυλετικές ή γενεαλογικές αναγωγές στην ιστορία, αλλά με βάση σημερινές ανάγκες και δικαιώματα. Ποιος δικαιούται να λέγεται Βολιβιάνος; Ο καταπιεσμένος ιθαγενής, διεκδικώντας την ιστορική συνέχεια με ό,τι υπήρχε εκεί (ή ό,τι φαντάζεται πως υπήρχε) πολύ πριν ‘ιδρυθεί’ η Βολιβία; Ή ο «λευκός» γαιοκτήμονας που διεκδικεί ιστορική συνέχεια μ’όσους έφτιαξαν τη Βολιβία όπως είναι; Εσφαλμένες προσεγγίσεις. Στην πρόσφατη ιστορία διαπιστώνουμε ότι οι εθνικές ιδέες, οι ‘πατρίδες’ και η ενότητα σ’ εθνικά συμφέροντα, -είτε με φυλετική τεκμηρίωση είτε με ιστορική-, δεν ωφέλησαν ποτέ τους κοινωνικά αδικημένους. Καλύτερη απάντηση στο ρατσισμό είναι η κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων. Μπορούμε να ελπίζουμε, ωστόσο, ότι κοινωνικές συγκρούσεις όπως της Βολιβίας, θα οδηγήσουν σε νέες συλλογικότητες, καταργώντας τις παλιές όσο και τον ατομισμό του χρήματος.